چکیده:
برپایی حکومت علویان، مهمترین رویداد سیاسی بود که پس از ورود اسلام به ایران در طبرستان شکل گرفت. کاربست نظریة «کنش جمعی» از چارلز تیلی که به انقلابها و حرکتهای اجتماعی میپردازد، در ارائة خوانشی جدید از این جنبش تأثیرگذار است. در پژوهش حاضر، با استناد به منابع کتابخانهای و روش توصیفی - تحلیلی، جنبش علویان با رویکرد به آراء تیلی بررسی شده است. سؤال اصلی مقاله این است که کاربست نظریة یادشده، چه ابعادی از این جنبش را نمایان میکند؟ به نظر میرسد علویان از راهاندازی این جنبش، تحقق سه هدف را در نظر داشتند: 1. حفظ بقا؛ 2. رسیدن به قدرت سیاسی؛ 3. گسترش مبانی تشیع. بر این اساس، پس از رسیدن به قدرت، با عنایت به هویت دینی مشترک با مردم و حاکمان بومی، سازمانی با شاکلة نظامی و دینی ایجاد گردید. بسیج منافع توسط رهبران علوی به صورت تهاجمی و تدارکاتی بوده و ماهیتی اجبارآمیز و هنجاری داشته است. عنصر قدرت در این جنبش، دو سویة تقابلی (خلافت سنی/ حکومت شیعی) دارد. مهمترین فرصتهای پیشآمده برای رهبران جنبش، عبارت است از: ایجاد هویت دینی مشترک، بهرهجویی از توان نظامی حاکمان محلی و استفاده از ظرفیتهای توده. سامانیان و کینخواریان، مهمترین عوامل تهدید علویان بودند که سیاست سرکوب را پیش گرفتند. نوع کنش جمعی علویان، رقابتی و نوخواهی بوده و بر مبنای تقابل دوگانه خودی - بیگانه شکل گرفته است.
Establishment of Alawids’ government was the most important event after the entrance of Islam into Tabaristan province in Iran. Applying Charles Tilly’s theory of collective action, which deals with revolutions and social movements, is effective in offering a new reading of that movement. In the present study, we use library sources and a descriptive-analytical method to analyze Alawids’ movement with a look at Tilly’s theory. The main question of the article is as follows: “What dimensions of that movement does applying Tilly’s theory reveal?” It seems that Alawids sought the following three goals by that movement: (a) surviving, (b) achieving political power, and (c) diffusing Shi’a tenets. Accordingly, after seizing power, in view of the common religious identity of the people and the local rulers, an organization with a military and religious nature was established. Mobilization of interests by Alawid leaders was in an aggressive and preparatory form and had an obligatory and normative nature. The element of power in that movement was in mutually contrasting form (Sunni caliphate/ Shi’a government). The most important opportunities for the leaders of the movement were as follows: creating a common religious identity, making use of the military power of the local rulers, and using public capacities. Samanids and Kinkharids were the most threatening factors for Alawids and pursued a suppressing policy. The Alawids’ collective action was rivalry and modernist, and was formed on the basis of the dichotomy of insider-outsider.
خلاصه ماشینی:
بررسي و تحليل ابعاد سياسي - اجتماعي جنبش شيعي علويان طبرستان (243-308ق) بر پاية نظرية کنش جمعي چارلز تيلي فاطمه روحي پرکوهي / دانشجوي دکتري گروه تاريخ و باستانشناسي، واحد تهران مرکزي، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران / f.
علويان که پس از گذشت چند دهه از حضور خود، جايگاه اجتماعي - معنوي ويژهاي در ميان طبريها به دست آورده بودند، به واسطة حمايتهاي عوام معترض و نيز حاکمان محلي به ستوه آمده از جفاکاري طاهريان، بر رقيبان سياسي خود چيره شدند و جنبشي اعتراضي را به راه انداختند که در سال 250 قمري به ثمر نشست و نخستين حکومت شيعي در ايران تأسيس گرديد.
گروههاي چالشگر که در برابر روند دولتسازي گروه رقيب معترض هستند و آن را خلاف منافع خود تشخيص ميدهند، با ايجاد هويت مشترک در ميان اعضاي گروه، اقدامات عملي را براي برهمزدن ساختار سياسي گروه غالب و راهاندازي سامانهاي مطلوب و جديد آغاز ميکنند؛ بنابراين، پيدايي جنبشهاي اعتراضي که در پي ايجاد انقلاب هستند، مبين وجود قدرت مطلقة سياسي در بازة زماني خاص است که در اين تحقيق، خلافت عباسي و کارگزاران آن (طاهريان، صفاريان و سامانيان) را شامل ميشود.
در اين پژوهش ابتدا با رويکردي اجمالي، چارچوب و مفاهيم نظري کنش جمعي شامل مواردي چون: منافع، سازمان، بسيج منابع، کنش جمعي، فرصت/ تهديد، سرکوب/ تسهيل و قدرت بررسي ميگردد و در ادامه، ماهيت جنبش علويان طبرستان بر اساس مباني نظرية تيلي واکاوي ميشود.
حضور گستردة علويان در طبرستان و محبوبيت روزافزون آنان در ميان مردم منطقه، باعث شده بود اين موقعيت و ظرفيت براي کنشگران سياسي وقت ايجاد شود تا امکان بسيج کنشگران جمعي، اعمال قدرت و تحقق اهداف گروههاي چالشگر افزايش يابد.