چکیده:
تعلیلهای ادله روایی، ظرفیتهای معناشناسی مغفولی دارند که با بررسی هر یک می توان به قواعدی دست یافت. یکی از آن موارد، تعلیلی است به مضمون «لاتنقض السنة الفریضة» که در حدیث «لا تعاد الصلاة» آمده است. در این مقاله درصدد آن هستیم که با بررسی این تعلیل، بیان کنیم که قاعده «لا تعاد الصلاة» که در لسان فقهاء به عنوان یک قاعده شناخته شده و معتبر به کار رفته است، صغرایی برای تعلیل «لاتنقض السنة الفریضة» است و تعلیل مذکور خود نمایانکننده یک قاعده عام و به کار رفته در تمام مرکبات اعتباری مشتمل بر اجزای سنت و فریضة است. بنابراین برای رسیدن به این هدف در ابتدا دو اصطلاح سنت و فریضه را توضیح داده و در ادامه، به سئوالاتی در مورد این قاعده پاسخ دادهایم.
خلاصه ماشینی:
برخی از فقهاء از جمله آیت الله سیستانی این تعبیر روایی را یک قاعده عام و کلی میدانند و صدر حدیث «لا تعاد» را از باب یکی از تطبیقات قاعده مد نظر گرفته؛ 2 و با توجه به برداشتی از قاعده که در ادامه مورد بررسی واقع میشود، تطبیقاتی را نیز در مسائل فقهی دادهاند که به عنوان نمونه میتوان به موارد زیر اشاره کرد: مثلاً در باب روزه بعضی از مفطرات از قرآن استفاده میشود؛ مثل اکل و شرب و جماع؛ اما بعضی دیگر از مفطرات مثل کذب علی الله و احتقان و بقاء بر جنابت از سنت استفاده میشود.
لذا با توجه به این معنای نقض، ترجمه تعبیر روایی «لا تنقض السنة بالفریضة»، آن است که در یک مرکب اعتباری شرعی، اخلال به سنت به عنوان جزیی از اجزای آن مرکب، اثر فریضة سیستانی، سید علی حسینی، منهاج الصالحین، ج3، ص 276، م 838.
1 برداشت علما و فقها از روایات فوق فقهای عظام از این روایات برداشتهایی دارند؛ از جمله: از میان متقدمین میتوان به علامه مجلسی اول، 2 شیخ طوسی، 3 صاحب جواهر، 4 و از متأخرین میتوان به مرحوم خوئی، 5 آیت الله سیستانی، 6 اشاره کرد که معتقدند: در ادله روایی فوق به عنوان نمونه، سنت به معنای «ما ثبت وجوبه فی لسان النبی» و فریضه به معنای «ما ثبت وجوبه فی القرآن» است و به دنبال آن معنای سنت و فریضة در «لاتنقض السنة الفریضة» را در معنای مذکور میدانند و در این میان طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، ج5، ص 287، ح14.