چکیده:
دامغان از شهرهای استان سمنان است که علی رغم مجاورت با شهر سهمنان، گویشﻣﺮدﻣﺎﻧﺶ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﺎﻫﺘﯽ ﺑﺎ ﮔﻮﯾﺶ ﺳﻤﻨﺎﻧﯽ ﻧﺪارد. ﮔﻮﯾﺶ ﻣﺮدم داﻣﻐـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ اﺳـﺖ ﺑﺎ ﮔﻮﯾﺶ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ دارد و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﮔﻮﯾﺶ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ اﺳـﺖ . در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر اﯾﻦ ﮔﻮﯾﺶ از دو ﻻﯾﮥ آواﯾﯽ و دﺳﺘﻮری ﺑﺮرﺳـﯽ ﻣـ ﯽﺷـﻮد . در ﺑﺨﺶ »آواﯾﯽ« ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺴﺘﻨﺪ از ﮔﻮﯾﺶ داﻣﻐﺎﻧﯽ ﺑﻪ روش ﻣﯿﺪاﻧﯽ و ﺑـﺎ اﺑـﺰار ﺷـﻨﯿﺪاری، ﺑﺎ آواﻧﮕﺎری ﺧﺎص در ﮐﻨﺎر ﺗﻠﻔﻆ ﻣﻌﯿﺎر آن آﻣﺪه اﺳﺖ. در ﺑﺨـﺶ »دﺳـﺘﻮری «، ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻫـ ﺎی ﻧﺤﻮی و دﺳﺘﻮری ﺑﺎ ذﮐﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﺰﺋﯿﺎت و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ از ﮔـﻮﯾﺶ داﻣﻐـﺎﻧﯽ آورده ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮔﻮﯾﺶ داﻣﻐﺎﻧﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻧﺴﺒﺖ اﯾﻦ ﮔﻮﯾﺶ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﯿﺎر ﭼﯿﺴﺖ و ﺑـﺎ آن ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺗﻔﺎوت دارد. در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﯾﺶ وﺟﻮد ﻟﻐـﺎت ﻧﺎدری اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺪاول ﻣﺮدم داﻣﻐﺎن اﺳـﺖ . ﮔـﻮﯾﺶ داﻣﻐـﺎﻧﯽ ﺗـﺎﮐﻨﻮن ﺑـﻪ روش ﻋﻠﻤـﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﮔﺮدآورﻧﺪﮔﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻧﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻠﮑـﻪ در ﮐﺘـﺎب ﻫـ ﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داﻣﻐﺎن واژﮔﺎن و اﺻﻄﻼﺣﺎت را ﮔﺮدآوری ﮐﺮدهاﻧﺪ. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﻧﺨﺴـﺘ ﯿﻦ ﺑﺮرﺳـﯽ علمی در این زمینه است.
خلاصه ماشینی:
توصيف گويش دامغاني (دکتر حسن ذوالفقاري، طيبه شيرپور) (بررسي ساختار آوايي و دستوري گويش مردم دامغان ) 1 دکتر حسن ذوالفقاري 2 طيبه شيرپور چکيده دامغان از شهرهاي استان سمنان است که علي رغم مجاورت با شهر سـمنان ، گـويش مردمانش هيچ گونه شباهتي با گويش سمناني ندارد.
در بخش «آوايي» نمونه هاي مستند از گويش دامغاني به روش ميداني و بـا ابـزار شـنيداري، با آوانگاري خاص در کنار تلفظ معيار آن آمده است .
٢. پيشينۀ تحقيق گويش دامغاني تاکنون به روش علمي توصيف نشده است امـا گردآورنـدگان فرهنـگ عامه نه به طور مستقل بلکه در کتـاب هـاي مربـوط بـه دامغـان واژگـان و اصـطلاحات را گردآوري کرده اند؛ ازجمله محمدعلي طاهريا در جزوه فلکلور مـردم دامغـان کـه در سـال ١٣٤٥ منتشر شد، تعدادي مثل و لغت را آورده اسـت .
٤. توصيف گويش دامغاني گويش مردم دامغان گونه اي از زبان اصيل فارسي است کـه بـا لهجـۀ مـردم خراسـان پيوستگي دارد.
در زبان فارسي و گويش دامغاني بر حسب مقولۀ دستوري واژه و يا صـورت فعلي خاص ، معمولا هجاي خاصي با تکيه است و هر واژه فقط يک تکيه دارد.
در گويش دامغاني به تبع زبان فارسي هر جملـه فقـط يـک تکيـۀ اصـلي دارد و تکيۀ ديگر واژه ها به صورت خفيف ظاهر ميشود.
ازآنجاکه اغلب گويش هاي امـروزي در ايران بازماندة زبان هاي دورة نو از ادوار سه گانه (باستاني، ميانه و نو) بـوده ، گـويش مـردم دامغان نيز از زبان هاي اصيل فارسي است که با لهجه مردم خراسان پيوستگي دارد.