چکیده:
اگرچه کاشان در عصر ایلخانی یکی از مهمترین مراکز تولید کاشیهای زرینفام در جهان اسلام بود، از نیمۀ سدۀ هشتم هجری این صنعت در این شهر دچار رکود شد. پس از آن، از اواخر سدۀ نهم هجری مجدداً شاهد رواج ساخت کاشیهای زریـنفام در کاشان اما با فرم و محتوای متفاوت هستیم. این زرینفامها کاربردهایی نظیر لوح مزار، محراب و وقفنامه دارند و بیشتر معطوف به افراد و مراکز محلی در کاشان و اطراف آن است. در این مقاله پانزده نمونه از این کاشیها که در خلال سالهای 883 تا 967 هجری تولید شدهاند، معرفی میشود. تصاویر آنها از منابع مکتوب مانند آثار پژوهشگران و کاتالوگ حراجیها و موزهها و مطالعات میدانی بهویژه در محل اصلی تهیه شده است. این نوشتار با بهرهگیری از جستجوی میدانی و مطالعۀ کتابخانهای، ضمن معرفی دو لوح زرینفام ناشناخته، برای اولین بار به بازخوانی محتوا و انتشار تصاویر تمام نمونههای شناخته شده پرداخته و بررسی میکند که این کاشیها به لحاظ فرم و صورت چه ویژگیهایی دارد؟ و محتوای این الواح چه ارتباطی با باورهای مذهبی مردم ایران، بهویژه کاشان در آغاز عصر صفوی دارد؟ نتایج نشان میدهند که زرینفامهای این دوران تابع فرم و شکل کلی تقریباً یکسانی هستند و محتوای آنها تحت تأثیر باورهای شیعی و محوریت صلوات بر چهارده معصوم است.
Although Kashan was one of the main centers of lusterware production in the Islamic world during the Ilkhanid period, from the middle of the fourteenth century this industry declined in the city. Afterwards, at the end of the fifteenth century, once again, we witness the prevalence of making luster tiles in Kashan, but with different forms and contents. This article introduces 15 tiles which were produced between the years 1478 and 1560. These tiles were generally in the form of inscribed tablets with such functions as tombstone and mihrab, and were installed on the walls of religious buildings such as mosques and shrines. This paper, besides introducing two unknown luster tiles, surveys the content of all the known samples. It also tries to determine the difference between the luster tiles of this period and the Ilkhanid samples in terms of form, use, and content. Moreover, the relationship between the content of these tiles and the religious beliefs of the Iranian people at the beginning of the Safavid era has been addressed. The results show that in contrast to the Ilkhanid samples in which Quranic phrases constitute the main content, the luster tiles of this era are influenced by Shiite beliefs.
خلاصه ماشینی:
این نوشتار با بهره گیری از جستجوی میدانی و مطالعۀ کتابخانه ای، ضمن معرفی دو لوح زرین فام ناشناخته ، برای اولین بار به بازخوانی محتوا و انتشار تصاویر تمام نمونه های شناخته شده پرداخته و بررسی میکند که این کاشیها به لحاظ فرم و صورت چه ویژگیهایی دارد؟ و محتوای این الواح چه ارتباطی با باورهای مذهبی مردم ایران ، به ویژه کاشان در آغاز عصر صفوی دارد؟ نتایج نشان میدهند که زرین فام های این دوران تابع فرم و شکل کلی تقریبا یکسانی هستند و محتوای آنها تحت تأثیر باورهای شیعی و محوریت صلوات بر چهارده معصوم است .
در این مقاله ، ضمن معرفی دو لوح زرین فام ناشناخته ، برای اولین بار تصویر تمام نمونه های شناخته شده منتشر میشود.
بر حاشیه های سمت راست و چپ نیز صلوات کبیره نوشته شده است : اللهم صل علی المصطفی محمد [و] المرتضی علی و البتول فاطمه و السبطین الحسن و الحسین | و صل علی زین العباد علی و الباقر [محمد] و الصادق جعفر و الکاظم موسی و الرضا | علی و التقی محمد نکتۀ درخور توجه اینکه همانند متون سایر الواح ، ابتدا القاب و سپس نام معصومان آمده است .
در پاسخ باید گفت که در مقایسه با سایر الواح (شماره های ٤ و ١٢) از آنجا که نام متوفی و تاریخ به طور کامل درج شده ، محتمل ترین متن برای پایین لوح یک یا دو بیت شعر به خط نستعلیق است .