چکیده:
با غلبۀ نظامی مغولان بر ایران، ساختار اداری مملکت همانند ادوار پیش بر پایۀ دیوانها استوار گشت.
دیوانها دگر بار به عنوان کانونهایی برای اعمال قدرت سیاسی و ادارۀ مملکت تحت ریاست رجل قدرتمندصاحبنفوذ حکومتی درآمدند. با این وجوه مسالهای که پیرامون دیوانسالاری دورۀ مغضول و ایلخانی اهمیت پیدا
میکنده این مطلب است که درآین دور منابع تاریخی ولابی گزارشات فراوانی پیرامون جایگاه و عملکرد مقامات
حکومتی در نابسامانیهای اقتصادی عرضه کردهاند کهجای تامل دارد. از همین روی؛ این نوشتار با تکیه برمنابع
ابی و تاریخی درصدد است تا نقش کارگزاران حکومتی در نابسامانیهای نظام اقتصادی ایران در دور مغول و اپلخانی
رامورد بررسی قرار دهد. فرض این پژوهش براین گزاره استوار است که به نظر میرسده ارتباط مستقیمی
میان عملکرد کارگزآران حکومتی با ضعف نظام اقتصادی وجود دارد. یافتههای این نوشتار نشان میدهند که
پس از سیطره مغولان بر سرزمینهای ایرانی، به دلیل دار نبودن دانش و تجربۀ حکمرانی، دگرگونیهای اساسی
در سیستم حکومتداری و ساختارهای دیوانی ایجاد نکردند با این وجود آنچه که سیستم دیوانسالاری دورۀ مغول را
نسبت به ادوار قبل از خود متمایز میکند، نقش و عملکرد آنان در شدت بخشیدن به رواج مفاسد اقتصادی است.
With the military victory of the Mongol over Iran,administration of the country is the
same as in previous period was based on Divans. Divans once again as focal points
for exercise of power and administration of the country under leadership of powerful
government officials.
However,the important thing about the Mongol bureaucracy is that, historical and literary
sources provides many reports about position and performance of government
official in economic turmoil in this period. therefore,this research is based on historical
and literary sources intends to examine the role of government in economic turmoil.
the premise of this research is based on proposition on that,it seems there is a direct relationship
between the performance of government agents and weakness of economic
system. research findings shows that after the mongol conquest of iran,they didn’t create
fundamental change due to lack of knowledge and experience of govering. however,
what distinguishes the bureaucratic system of the mongol period from previous eras
is that, their role and performance in intensing the prevalence of economic corruption.
خلاصه ماشینی:
در زمينــۀ نظــام ديوانســالاري در دورة مغــول تاکنــون يــک رشــته تحقيقــات و تأليفاتــي صـورت گرفتـه کـه بيشـتر بـه معرفـي ديوان هـا و شـرح وظايـف ديوانسـالاران پرداخته انـد؛ از ايــن جملــه مي تــوان بــه مــوارد ذيــل اشــاره کــرد: نخســت مقالــۀ «اقدامــات خانــدان جوينــي» بــه قلــم رضــا شــعباني و زهــرا اميــري کــه بيشــتر بــر چگونگــي روي کارآمــدن خانــدان جوينــي و شــرح اقدامــات آنــان در مواجهــه بــا اجحافــات مغــول مي پــردازد و در بــاب گرايشــات خانــدان جوينــي بــه مفاســد اقتصــادي ســخني بــه ميــان نمــي آورد، ديگــري مقالــۀ «نگاهــي بــه وضعيــت خانــدان جوينــي» اســت کـه توسـط وحيـده رمضانـي بـه نـگارش درآمده اسـت کـه آنچـه در ايـن مقالـه مـورد توجـه اسـت ؛ شـرح ارائـۀ زندگي نامـه اي از خانـدان جوينـي اسـت و از مفاسـد اقتصـادي آنـان مطلبـي ارائــه نمي دهــد.
٢٨ قضــات بــا ايجـاد دعـاوي باطلــۀ زميـن عـلاوه بــر ايــن کــه منجـر بــه پيدايــش مفســده ي جعــل ســند در ســازمان اداري ايــن دوره مي شــدند در رواج رشــوه خواري نيــز مؤثــر عمــل کردنــد زيــرا کــه تــا پيــش از اصلاحــات غازان خــان بــه دنبــال آشــفتگي مالکيـت زميـن وجـود نـزاع مـردم بـر سـر مالکيـت زميـن يکـي از راه هـاي آسـان بـراي دسـت يابـي بـه امـلاک ، پرداخـت رشـوه بـه قاضـي بوده اسـت .
راهــداران چنــان کــه از نامشــان بــر مي آيــد وظيفــه ي تأميــن امنيــت راه هــا را بــر عهــده داشــتند امــا در ايـن دوره بــا اقدامـات خـود نــه تنهــا حافـظ جــان و مــال مـردم نبوده انـد بلکــه بــه قــول خواندميـر: «هيـچ کاروانـي از راهزنـي آن قـدر مضـرت نمي ديـد تـا از تتقـاولان »٣٣ بـه عبارتـي بهانـه ي تتقـاولان بـراي انجـام مفاسـدي چـون زورگيـري و دزدي از مـردم ، هميـن موضـوع تأميـن امنيـت جـان و مـال سـفرا و کاروان هـاي تجـاري بوده اسـت .