چکیده:
در دهههای اخیر، تغییرات آبوهوایی و تخریب محیط زیست، در باختر و جنوب ایران، به افزایش فراوانی توفان های غباری و کاهش میانگین افق دید انجامیده است. پژوهش حاضر با هدف دستهبندی توفانهای غباری جنوب ایران و شناسایی روابط فراوانی آنها با ویژگیهای کمفشار سند شامل فشار و موقعیت آن انجام شد. دادههای روزانه این تحقیق شامل شناسههای یازدهگانه گردوغبار از سازمان هواشناسی برای 17 ایستگاه دادهسنجی جوی از سال 2000 تا 2009 بود. رسم 120 نمودار فراوانی روزانه ایستگاه های درگیر غبار، امکان شناسایی 354 توفان غباری را فراهم کرد. دستهبندی توفانهای شناسایی شده در سه رده فراگیر، نیمهفراگیر و کوچک، امکان تعیین 25 توفان برگزیده را با لحاظ شناسه های فراوانی شهرهای درگیر و تاریخ روز اوج فراهم کرد. ترکیب دادههای فشاری تاریخهای روزهای اوج هر رده (12 UTC) بر پایه برنامه «C++» در محیط «متلب»، امکان دستیابی به مدلهای ترکیبی فشار تراز دریا را در محیط «سورفر» فراهم ساخت. نتایج نشان داد کمفشار جلکه سند طی توفانهای فراگیر، عمیق و متمرکز ظاهر می شود و «جنوب صحرا (حجاز (جنوب ایران» و «سوریه(عراق (جنوب ایران»، دو مسیر اصلی و «آسیای میانه (جنوب ایران» مسیر فرعی مکش و انتقال غبار طی توفانهای فراگیر به سمت جلگه سِند هستند. این کم فشار طی توفان های نیمهفراگیر، سطحی و پراکنده با مسیرهای فرعی مکش نمایان شد و طی توفانهای کوچک نمودی نداشت. در مجموع، از تحقیقات پیشین، دو یافته «غرب سو شدن جریانهای هوا در ترازهای پایین و میانی جو در جنوب ایران» و «کاهش نم نسبی هوا بویژه در لایه پایین» و از تحقیق کنونی «عمیقتر و متمرکز شدن کانونهای کمفشار سند»، سه فراسنج هستند که پایش همزمان آنها، می تواند به هشدار گردوغبار در استانهای جنوبی ایران قابلیت اعتماد بالاتری ببخشد و فرصت برنامهریزی، لحاظ تدابیر ایمنی و نصب تجهیزات را بیفزاید.
Iran is located in southern mid-latitudes and undergone to environmental hazard of dust storms (DSs). In recent decades, following the climate change and the extended environment destructions, the frequency of DSs has increased and the visibility during dusty days has decreased over Western and Southern Iran (SI). As the aim of the present study, we followed the classifying of DSs in SI based on their frequencies related to Indus Low (IL) characteristics including its pressure and location. The daily data-set of this research included 11 dust codes that gathered from 17 weather stations in the SI at 12 UTC from 2000 to 2009. 120 daily graphs that were plotted based on the frequency of dusty cities, determined 354 DSs. All DSs were classified in three categories including pervasive, semi-pervasive, and small ones and they determined 25 DSs as indicator ones based on their frequency of dusty cities and their dates. SLP data-sets during all dates at 12 UTC related to every category composed by C++ programming and it presented final composed models on sea level pressure. The composed model showed IL is strong and unified during Pervasive DSs (PDS) over Indus Plain as IL location. It revealed dust was sucked and moved from two principal “routes” including “Southern Sahara-Hijaz-Southern Iran” and “Syria-Iraq-Southern Iran” and one subsidiary route “Central Asia-Southern Iran” during PDSs toward Indus Plain. All routes of IL were subsidiary, surface and scattered during Semi-pervasive DSs and we didn’t find any route during small DSs. West-ward air flows and a decrease in relative humidity at low troposphere over South-eastern Iran as two findings from previous researchers and deepening and being focused of IL as a new finding are three indicators that can use for DS monitoring and warning and then environment management.
خلاصه ماشینی:
در ایران که بر پایه تحقیقات ، ١٤ استان ، درگیر فرسایش بادی و گردوغبار هستند(نوحه گر و همکاران ، ١٣٩١) و فراوانی و شدت توفان های خاک در استان سیستان افزایش یافته است (حمیدیان پور و همکاران ، ١٣٩٥)؛ تشکیل سامانه های کم فشار حرارتی فصل گرم در تراز پایین جو(ریوندی و همکاران ، ١٣٨٩) روی جلگه سند در خاور ایران و نزدیک شدن کانون یا زبانه پرفشار از سمت باختر(براتی و همکاران ، ١٣٩٠) و همراهی موج تراز میانی(ذوالفقاری و همکاران ، ١٣٩٠)؛ از عوامل ایجاد و تقویت توفان های گردوغبار طی دوه گرم سال یاد شده است .
٢٥ توفان انتخابی در این تحقیق بر حسب شناسه فراوانی ادرها، به ترتیب ١٧، ٩ و ٣ ادر را در روزهای اوج خود در بر گرفتند تا نماینده هر سه رده باشند )به تصویرصفحه رجوع شود) شکل ٣: نمودار رده بندی توفان های ریزگرد جنوب ایران بر پایه فراوانی اِدِرها در روز اوج با مشخص شدن توفان های غباری انتخابی طی مراحلی که در طرحواره (شکل ٤) مشخص شده است ، برای مجموعه روزهای اوج متعلق به هر گروه از توفان ها، مدل ترکیبی فشار تراز دریا در محدوده ٠ تا ٨٠ درجه خاوری و ١٠ تا ٦٠ درجه شمالی طراحی شد.
)به تصویرصفحه رجوع شود) شکل ١٠: نمونه نقشه توزیع فشار در تراز دریای آزاد طی روز اوج توفان غباری کوچک – دوازدهم فوریه ٢٠٠١ نتیجه گیری پژوهش حاضر نشان داد توفان های غباری جنوب ایران قابل دسته بندی در سه رده فراگیر، نیمه فراگیر و کوچک هستند.