چکیده:
طنز بعنوان یکی از متفرعات ادبیات انتقادی، از دیرباز در جهت اعتراض به مشکلات و در جهت جلوه دادن زشتیها، معایب و نواقص پدیده ها و روابط حاکم در حیات اجتماعی، با هدف تذکر، اصلاح و رفع نواقص و نابسامانیها توسط شاعران و نویسندگانی که وجدان بیدار و ضمیر آگاه دارند، خلق شده و به سبب اختناق و استبداد حاکم بر جامعه در لفافه شگردهای مختلف بیان میشود. اوج این نوع ادبی، در آثار شاعران و نویسندگان قرون هفتم تا نهم که دورۀ تسلط مغولان و تیموریان است، مشهود میباشد؛ از اینرو، در پژوهش حاضر، با روش توصیفی ـ تحلیلی، به یاری شواهدی از متن و با تاکید بر شگردهای بیانی مختلف از جمله تشبیه، تمثیل، پارادوکس، کنایه و ..، به بررسی این نوع ادبی در اشعار عبدالرحمن جامی که از برجسته ترین شاعران دورۀ تیموری است میپردازیم. یافته ها نشان میدهد که تکنیکهای زبانی از نظر کاربرد، سهم بسیار مهمی در خلق آثار این شاعر داشته است. از میان تکنیکهای محتوایی موجود در اشعار او نیز تناقض، تحامق و آوردن استدلالهای ظریف و خنده دار بیش از دیگر تکنیکها جلب توجه مینماید.
Comics is created as a type of criticism literature from long ago in order to express complaints against the problems and to represent the obscenity and disadvantages and inefficiencies of the phenomena and relations dominating the social lives aiming at notifying, reforming, and removing the faults and chaos by the elite poets and writers and in order to express the suffocation and despotism using different literary tools. The climax of this literary tool could be observed in works of poets and writers in 7th to 9th centuries through which Mongolians and Teymori Kings ruled the country. Therefore, in the present study and using a descriptive-analytic method and with the help of observation of different texts composed and emphasizing at different literary tools such as simile, allegory, irony, paradox, …, we have tried to investigate about this type of literature in poems composed by Abdolrahman Jaami, who has been one of the most outstanding poets during the Teymori era. Findings showed that language techniques has had a great functional role in creating works of this poet. Regarding the content techniques utilized in poems by Jaami, we can observe the following items as the mostly used techniques: contradiction, stupidity, diligent and funny reasoning.
خلاصه ماشینی:
چشـــم من ار کور نبودي چنين تو ســـر د عوي نگشـــودي چنين (همان ،٤٠٦) همچنين در حکايتي از کودک حريصي سخن به ميان ميآورد که نان بزرگ در دست دارد ولي گريه ميکند و ميگويد که اين نان کم است و مرا سير نميکند، که در اينجا تناقض ميان نان بزرگ و کودک خرد باعث خندة مخاطب نسبت به انسانهاي طمّاع ميشود: ببغداد شد کـام زن زيرکي دوچارش فتاد از قضا کودکي ز دور رخش قرص مـه را شکست چو روي خودش کردة نان بدست هميخورد از آن کـرده و ميگريست بدو گفت زيرک کين گريه چيست ؟ بگفتا منــــم کودک يـــک تـــنه ز خــــــوان امل مـــعدة گرســــنه بسي اشتها سخت و اين کــرده خرد کـــــجا راه ســـيري تــوانم سپرد (همان ،٩٥٩) ٢-١-٢- حاضرجوابي : حاضرجوابي همراه با طنز، از ويژگيهايي است که در ادب کلاسيک فارسي، در آثار شاعران و سخنسرايان بزرگي چون سعدي، حافظ ، جامي و ...
تحليل شگردهاي طنزآفريني در شعر جامي نشان ميدهد که وي از شگردهاي زباني و محتوايي با هنرمندي و ذوق شاعرانۀ خود بخوبي بهره برده و در ميان اين شگردها، تکنيکهاي زباني از نظر کاربرد سهم بسيار مهم و قابل توجّهي در خلق طنز داشته ، چنان که ميتوان گفت در سبک طنزپردازي او، بلاغت نقش ويژه اي دارد و در اين زمينه ، استفاده از آرايه هاي کنايه ، اغراق ، تشبيه ، جناس و پارادوکس در اشعار او داراي بسامد و فراواني هست .