چکیده:
طغراء واژهای اصالتاً ترکیست که در زبانهای عربی و فارسی نیز بهکار رفته است. در سنت دیرین حاکمان ترکِ ترکستان، طغراء بهمثابه نشانه نوشتاری معادل امضاء یا تأیید و صحّه نهادن بر حکم و دستور بود. بعدها با قدرتیابی ترکان در سرزمینهای شرقی اسلامی تا هند و شرق آسیا و بسط اقتدار سیاسی آنان در قلمروی عثمانی تا اقصای مغرب اسلامی و شرق اروپا، طغراء بهعنوان بخشی از تشکیلات اداری مسلمانان رواج تام و تمام یافت و دارای سازمانی خاص گردید. علاوه بر پیوستگی به دستگاه اداری مسلمانان که تا مرتبه اختصاص دیوانی به آن رشد کرد، طغراء جنبه هنری نیز یافت و بسیاری از هنرمندان خطاط و نقاش در آن به طبع آزمایی پرداختند و نمونههای ارزنده هنری را تا پایان امپراتوری عثمانی خلق کردند. پژوهش حاضر با بهرهگیری از رویکرد زمینهشناسی تاریخی به بررسی پیدایی و سیر تحول و تطور طغراء در تمدن اسلامی میپردازد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اين پيشينه و نيز برخي از كتابها به ويژه کتاب مقدمهاي بر شناخت اسناد تاريخي جهانگير قائم مقامي كه در نگارش اين مقاله از آنها استفاده وافي و كافي برده شده، ميتوان ادعا كرد كه پژوهش حاضر، از معدود آثاري است كه همهجانبه و از منظرهاي گوناگونی چون ريشهشناسي، ديواني و هنري، پيدايي، تحول و تطور ديواني در دورهها و سرزمينهاي گوناگون اسلامي، طغراء را تا پايان روزگار عثمانيان به بحث و بررسي گذارده است.
سرآغاز شكلگيري طغراء و گسترش آن حاكمان ترك، از روزگار رؤساي قبيله اُغُز تا دوران سلجوقي و جانشينان آنان در ايران، مصر و در قلمروي عثماني، از نشاني نوشتاري در پايانِ نامهها و فرمانهاي خود استفاده ميكردند كه در عربي، فارسي و تركي عثماني «طغراء» نامیده ميشود.
در دوره نخستينِ عثماني، طغراء به شكل سادهاي كشيده ميشد و در آن زلف و خنجر ديده نميشد، اما با گسترش امپراتوري عثماني، تحولات مهمي در رسم طغراكشي ايجاد شد و بعد از دوران سلطان مراد دوم (824 ـ 848 ق) بود كه پنج بخش نهايي آن بدي anatı, p.
7 در عهد سلاجقه امور اداري مملكت در دست پنج كس قرار داشته كه از جهت اهميت مقام در عرض يكديگر نبودند بلكه رتبه ديگري محسوب ميشده است و اين پنج تن هر كدام رياست ديواني لطفي، تاريخ لطفي، ص 4 و 24؛Odabaş, Osmanlı imparatorluğunda yazma Eser ve ferman süsleme sanatı, p.