چکیده:
ایلام نام قدیمیترین تمدن و حکومتِ شکل گرفته در فلات ایران است که از هزاره سوم ق.م به بعد، بر بخش وسیعی از جنوب غرب و غرب ایران حاکمیت داشتند. این تمدن با مرکزیت شوش به عنوان کانون تجارت فلات ایران با دیگر سرزمینهای همجوار نظیر «میانرودان» بود. یکی از مهمترین عناصر هنری تمدن ایلام را میتوان مهرهای استوانهای آنها دانست. مسئلهای که اینجا مطرح است چگونگی و میزان ارتباط مهرها با مذهب و انگارههای مذهبی است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر دادههای کتابخانهای به دنبال واکاوی میزان ارتباط مهرها و اثر مهرهای دوره ایلامی با مذهب و عناصر مذهب یاست. یافتههای پژوهش حاکی از این است که مهمترین نقوش مهرهای استوانهای ایلام به نقوش اساطیری- مذهبی، اختصاص یافته است که در غالب موارد نمودی از خدایان، مراسمهای مذهبی و یا شاهان ایلامی میباشد. براین اساس میتوان گفت ایلامیها در ابتدا خدایان خود را به شکل حیوان تجسم میکردند. از اواخر هزاره چهارم خدایان در اشکال ترکیبی حیوانات رواج یافت. در اواسط هزاره سوم این اشکال جای خود را به خدایان ترکیبی حیوان- انسان داد و پس از شروع نیمه دوم هزاره سوم ق.م خدایان به شکل انسان تجسم یافتند. در نهایت طی هزاره اول ق.م نخستین گامهای تبدیل این خدایان به ایزدانی مجرد و نادیدنی برداشته میشود و بر مهرها و اثرمهرها خدایان نیز به این شکل ترسیم شدهاند.
اهداف تحقیق
1.واکاوی تأثیر عنصر مذهب بر مهرها و اثرمهرهای دوره ایلامی
2.مطالعه سیر تکامل و تکوینی نقوش مهرهای مذهبی در دوره ایلامی
سؤالات تحقیق
1. مذهب و عناصر مذهبی چه بازتابی در مهرهای دوره ایلامی داشتهاند؟
2.نقوش مهرها و اثر مهرهای مذهبی دوره ایلامی چه سیر تکوینی داشت است؟
Ilam is the name of the oldest Iranian civilization that ruled much of southwestern and western Iran since the third millennium BC. One of the most important artistic elements of the Ilam civilization is their cylindrical seals, since the seal is always associated with the idea of ownership, commerce, and engravings on them in relation to religion. Hence the most important motifs of the Ilam cylindrical seals are devoted to mythological-religious motifs, which are often depictions of gods, religious ceremonies, or Ilam kings. In spite of previous research, due to the wide scope of the subject, the motifs of these seals have not been fully studied and some unknown aspects are still visible. The purpose of this study is to study the influence of the religious element on the seals system and their motifs, using a descriptive-analytic library method, to study the changes and evolution of the ancient Elamites' religious development based on their motifs.On this basis, it can be said that the Elamites initially depicted their gods as animals. In the late fourth millennium the gods became popular in mixed forms of animals. In the middle of the third millennium, these forms were replaced by animal-human hybrid gods, and after the beginning of the second half of the third millennium BC the gods were made human, and finally, during the first millennium BC, the first steps of turning these gods into a single and invisible god.
خلاصه ماشینی:
به غیر از نقوش حیوانی بر روی مهرهای استوانهای ایلامی، نقوش اساطیری نیز به طور مستمر از آغاز پیدایش تمدن ایلام تا افول آن مورد استفاده قرار گرفته است(طلایی، 1393: 34- 33).
با انجام یک بررسی کلی بر روی مهرها میتوان انواع نقوش مهرها را این چنین معرفی کرد: خطوط ساده هندسی و تزئینی، نقوشی از مظاهر طبیعت که بر روی ابتداییترین مهرها وجود دارد، موجودات تخیلی و هیولایی که نشان از جهانبینی خاص و اعتقاد به قدرتهای مافوق طبیعی است، متنوعتر شدن موضوعات نقوش مهرهای استوانهای از دوره ایلام قدیم شروع شده است صحنههای فعالیت روزانه و محیط اطراف زندگی، تصاویر صحنههای مراسم مذهبی و تصاویر مردان و زنان، تصاویر ارباب انواع و قهرمانان و خدایان، پادشاهان، تصاویر شکار با تیر و کمان، مردان در حال کار در مزارع و شخم زدن زمین با کج بیل، گلهداری، کارگاه سفال و کوزهگری، قایق، درختان میوه، نظیر خرما، نقوش حیوانی مانند ردیف ماهیان و نقوش ماه و خورشید ثبت شده است.
در این دوره، علاوه بر تنوع نقشی و پیشرفت حکاکی بر روی مهرهای استوانهای، نقوش اساطیری و غیر اساطیری حیوانات بسیار زیاد میشود و کتیبه نیز به مهر اضافه شده است.
نقش مار به عنوان یک نقشمایه خاص تمدن ایلام معرفی میشود و مهرهای استوانهای متعددی در ارتباط با این نقش ترکیبی مار-انسان به دست آمده است (تصاویر2- 4).
بز ـ ماهی یکی دیگر از حیواناتی که نقش آنها بر روی مهرهای استوانهای ایلام دیده میشود، «بز ـ ماهی» است.