چکیده:
تحقیق حاضر درصدد است تا با رویکردی پساساختارگرایانه و نیز، روش دیرینهشناسی فوکویی، نقطة پیدایی مسئلۀ هویت زن در ایران و نیز، اصلیترین گفتمانهایی را که در برساخت زنانگی در ایران ایفای نقش کردهاند، بازشناسد. براساس یافتههای پژوهش حاضر، میتوان بازۀ تاریخی جنبش مشروطه تا پایان پهلوی اول را که از آن با عنوان فرآیند مدرنیته در ایران یاد میشود، نقطۀ پیدایی مسئلۀ زنانگی و هویت زن در ایران بهشمار آورد. ضمن آنکه سه گفتمان اصلی قدرت (حاکمیت سیاسی) با بهرهگیری از ابزار قانون و قوۀ قهریه، گفتمان دینی (عمدتا روحانیت تشیع) از طریق تفسیر آیات و احادیث و باب اجتهاد و نیز، گفتمان روشنفکری با استفاده از ادبیات و رمان، نگارش کتب و چاپ نشریات، مهمترین گفتمانهای تأثیرگذار در برساخت زنانگی در ایندوره بهشمار میروند. باوجوداین، هرسه گفتمان مزبور با غیریتسازی از گفتمان رقیب و تعریف مفاهیم خود در مرزبندی با دیگری و برجستهسازی تنها یکی از مؤلفههای هویتساز، تعریفی ایستا از زنانگی و هویت زن در ایران ارائه کرده و تلاش داشتهاند تا فردیت و رؤیتناپذیری سوژههای منفرد زنان را در ایران سرکوب کنند. این در حالی است که نمایندگان گفتمان مقاومت زنانه بدون توجه به الزامات گفتمانی، با روایتهای زنانه و نیز، ترکیب و گزینش مؤلفههای هویتی هریک از این گفتمانها؛ یعنی ناسیونالیسم ایرانی، مذهب تشیع و مفاهیم مدرن همچون آزادی، برابری و پیشرفت، از یکسو بر آن بودهاند تا صدای حذفشدهی آنها شنیده شود و از سوی دیگر، با بهچالشطلبیدن سلطۀ این گفتمانها موجبات تضعیف آنها را فراهم آورده و سوژگی خود را به نمایش گذاردهاند.
This paper aims to study the construction of women identity by poststructuralist approach and Foucault's method of archeology. According to the findings, the historical period of Constitutionalism to the end of Pahlavi the first, which is regarded as the process of modernity in Iran, is considered as the creation of female issues and women identity in Iran. The three main discourses -political sovereignty, religious, and intellectual discourses - had influenced the construction of women identity by using law and force, interpreting verses and hadiths, and publishing books and magazines respectively. However, each of the three discourses tried to give a solid definition of femininity and women identity in Iran by defining a border with the other discourses and seeing them as "the other" one and attempting to suppress the individuality. Meanwhile, the representatives of the discourse of women's resistance have attempted to be heard using feminine narratives and a combination of identical factors of Iranian nationalism, the Shiite branch of Islam, and modern concepts like freedom, equality, and progress. In addition, these representatives weaken the dominance of the discourses and present their subjectivity.