چکیده:
معنای حقیقی عدد و نقش هنری و نمادین آن در زندگی انسان نمود چشمگیری دارد. در مقولهبندی ایدهها و طبقهبندی موضوعات دینی، عرفانی، اخلاقی، علمی، هنری، ادبی، اساطیری، سیاسی، اجتماعی و در شمارش اشیا و سنجش پدیدهها، از اعداد نمادین و مقدس استفاده فراوانی میشود. نقش شماره«3» در این میان – پس از عدد هفت- بیش از سایر اعداد است. به نظر میرسد این نکته پشتوانة فکری ویژهای داشته باشد. از این رو شناخت آبشخور و دلایل این مسأله میتواند رمز بسامد بالای تقسیمات مبتنی بر عدد سه را تا حدی روشن کند و درک برخی ظرایف مربوط به آن را در متون عرفانی تسهیل نماید. بدین منظور در این مقاله نخست به سابقه و زمینههای کاربرد عدد «سه» پرداخته شده است. سپس موارد و روشهای کاربرد «سه» در اثر عرفانی-ادبی کشف الاسرار و عده الابرار میبدی تحقیق و بررسی شده است. در نتیجة این مطالعة تحلیلی، مقام نمادین، مقدس، اساطیری و کهنالگویی عدد سه و توجه و تمایل به آن، بیشتر نمود مییابد. ساختار کلی و اجزای درونی تفسیر عرفانی کشفالاسرار بر اصل سهگانگی قرار دارد. توجه نویسندة آن به نماد «سه» در مقولهها و مفاهیم سه گانه و تقسیم و تفریع موضوعات اصل اساسی این متن است. در کشفالاسرار شیوة خاصی از کاربرد عدد سه دیده میشود که ویژگی انحصاری دارد.
The true meaning of numbers and their artistic and symbolic role in human
life have a remarkable manifestation. Symbolic and sacred numbers are
widely used in categorizing ideas and classifying religious, mystical,
moral, scientific, artistic, literary, mythological, political, social issues,
and in counting objects and measuring phenomena. In this regard, the role
of the number "three" after number "seven" is more highlighted than other
numbers. This seems to have a special intellectual underpinning.
Therefore, knowing the source and the reasons for it can shed some light
on the secret of the high frequency of divisions based on the number three
and facilitate the understanding of some of its subtleties in mystical texts.
For this purpose, in this article, first, the background and context of
application of the number "three" have been discussed. Then the cases and
methods of using "three" in the mystical-literary work of Kashf-ol-Asrar
and Oddat-ol-Abrar written by Meybodi have been studied. As a result of
this analytical study, the symbolic, sacred, mythological and archetypal
position of the number three and its attention and desire for it become
more apparent. The general structure and internal components of the
mystical interpretation of Kashf-ol-Asrar are based on the principle of
trinity. The author's attention to the symbol "three" in the three categories
and concepts and the division and subtraction of the subjects is the basic
principle of this text. In this book, a special way of using the number three
can be seen, which has an exclusive feature.
خلاصه ماشینی:
م صدقه، چاپ بیروت؛ اعداد سخن میگویند(1983)، حسام نقبایی؛ حساب جمل در شعر فارسی و فرهنگ و تعبیرات رمزی(1378)، مهدی صدری؛ مقاله «اعداد ریاضی در آیینه اشعار»، کیهان فرهنگی، تیر و مرداد 87، از محمود صلواتی تویسرکانی؛ مقاله«مفهوم برخی از اعداد در اساطیر و نزد اقوام کهن»، از خانم دکتر رقیه بهزادی، در نشریه کتاب ماه هنر، آذر و دی 1379؛ هفت در قلمرو تمدن و فرهنگ بشری(1379)، تالیف زهره والی؛ هفت در قلمرو فرهنگ جهان(1377)، موید شریف محلاتی؛ هفت رمز نمادین فروهر(1376)، رحیم چاوش اکبری.
سه بر، سه پهلو، سه رود (سه تار)، سه بهر(یک ثلث)، سه سو(مثلث)، سهشش(اصطلاحی در نرد)، سه فرزند(سه روح موالید ثلاثه)، سه بیابان یعنی عالم ناسوت جبروت و لاهوت، و سه حد و سه زندان به معنی موالید ثلاثه، و سه دیودر معنی نفس سبعی و بهیمی و شیطانی(سنایی)از این مواردند و: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در متون ادبی کهن برای شمارش از «سه دیگر»، به معنی سوم و سومین(عدد ترتیبی)-در پهلوی به صورت(Sitikar)- استفاده میشود: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ترکیب «دوسه روز» که عدد تردیدی میگویند همان کاربرد را داشته است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در زبان عامیانه فارسی نیز ترکیبات و مشتقات «سه»، کاربرد زیادی دارد مانند: سومندش، سه آبه: (سه بار شسته)، سه تار زدن(یکجا فروختن)، سه قاب(نوعی بازی قمار)، سه کردن(کار را خراب کردن)، سه کله(دارای جمجمه بسیار بزرگ)، سه گِرمه(سه گره)و...
مقولهها و مفاهیم سه گانه و تقسیم موضوعات با عدد 3 در متن نوبت دوم و سوم کتاب در مقایسه با تقسیمات مسائل و موضوعات به سایر اعداد مانند 2 و 7 و 40 و 70 آن قدر فراوان است که جایی برای تأمل باقی نمیگذارد.