چکیده:
در 18 دی ۱۳۹۸ پرواز شماره ۷۵۲ شرکت هواپیمایی اوکراین که از تهران به مقصد کیف در حال پرواز بود، در مدتزمان کوتاهی پس از پرواز مورد اصابت موشک قرار گرفت و تمامی سرنشینان آن جان باختند. ستاد کل نیروهای مسلح ایران با صدور بیانیهای اعلام میکند که شلیک به هواپیما براثر بروز خطای انسانی و اشتباه پدافند هوایی ایران در تعیین ماهیت هواپیما بوده است. این مقاله که در انجام تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده کرده است به این پرسش اصلی میپردازد که مسئولیت حقوقی و کیفری در قبال این سانحه برای چه اشخاصی ایجاد میشود و جبران خسارتهای ناشی از این سانحه از چه طریق امکانپذیر است؟ اقدام پدافند هوایی که به دولت ایران قابلانتشار است، تعهدات بینالمللی ایران ازجمله تعهدات بهموجب کنوانسیون بینالمللی هواپیمایی کشوری (سال 1944) را نقض میکند و زمینه مسئولیت بینالمللی دولت ایران را فراهم میآورد. ازاینرو، هر یک از دولتهای متبوع جانباختگان این سانحه میتواند با پیگیری سازوکار پیشبینیشده در کنوانسیون بینالمللی هواپیمایی کشوری این مسئله را تا طرح دعوا در دیوان بینالمللی دادگستری دنبال کند. همچنین، مسئولیت کیفری افراد مسبب این سانحه بهطور همزمان قابلتعقیب است. بااینحال، دولت ایران میتواند به دنبال رفتار با حسن نیت خود در پذیرش شلیک به هواپیما و اظهار تأسف شدید، با اقدامهایی از قبیل تعقیب کیفری مؤثر افراد مرتبط و مذاکره با دولتهای متبوع جانباختگان و پرداخت غرامت و کسب رضایت خانوادههای جانباختگان، از عواقب شدیدتری که ممکن است بهواسطه رجوع به دیوان بینالمللی دادگستری یا دیوان بینالمللی کیفری و یا دادگاههای ملی برای آن به وجود بیاید، پیشگیری کند.
On January 8, 2020, Ukraine International Airlines Flight 752, which was flying from Tehran to Ukraine, was hit by a missile shortly after takeoff and killed all its passengers. The General Staff of the Armed Forces of the Islamic Republic of Iran has issued a statement declaring that the firing on the aircraft was because of the human error and a mistake by the Iranian Air Defense in determining the nature of the aircraft. This article, which uses a descriptive-analytical method in conducting research, addresses the main question of who is responsible for civil and criminal responsibility for this incident, and how is it possible to repair the damages caused by this incident? The air defense action, which can be attributed to Iran, violates Iran's international obligations, including the obligations under the International Civil Aviation Convention (1944), and raises the international responsibility of Iran. following the mechanism provided for in the International Convention on Civil Aviation. However, Iran could pursue its good actions in accepting firefighting and expressing its regret, with measures such as effective prosecution of those involved and negotiating with the victims' State of nationality and compensation and satisfaction of its families and Prevent more severe consequences by resort to the International Court of Justice or the International Criminal Court or national courts.
خلاصه ماشینی:
با توجه بـه ویژگـی بـین المللـی پـرواز شـماره ٧٥٢ خطـوط هواپیمایی اوکراین و اقدام نیروهای مسلح ایران علیه آن ، مسـئولیت بـین المللـی دولـت ایران در قبال این حادثه مطرح میشود (مسئولیت حقوقی )؛ اما در خصـوص مسـئولیت کیفری باید گفت که علی رغم عدم پذیرش مسئولیت کیفری برای دولت هـا، مسـئولیت کیفری اُپراتور پدافند هوایی و افراد مرتبط با شلیک قابل بحث است ؛ بنـابراین در ادامـه ، در دو بخش جداگانه به جنبه های مختلف مسـئولیت حقـوقی و کیفـری ناشـی از ایـن سانحه پرداخته میشود.
١ در این رابطه ، ذوالنوری رئـیس کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران بیان می کند که در زمان وقوع سانحه ، ما در وضـعیت آتش محدود_نه وضعیت آتش به اختیار_ قـرار داشـتیم ، بـه ایـن معنـا کـه بـه سـامانه پدافندی هنوز دستور شلیک و هدف اعلام نشده بود و حتی اگر فرض کنیم که ارتبـاط سامانه پدافندی و اپراتور با مرکز کنترل قطع شده بود نیز نباید اپراتور به صورت آتـش به اختیار عمل می کرد (ایرنا، ١٣٩٨) اما استناد به تقصیر یـا تخلـف سـرباز یـا فرمانـده نیروهای مسلح در شلیک موشک نیز نمی تواند مانع انتساب این رفتار بـه دولـت ایـران شود، زیرا بر اساس حقوق مسئولیت بین المللی، صرف این که ارگـان دولـت در سـمت رسمی خود و در محدوده کلی وظایف دولتی خود عمل کـرده باشـد، رفتـار آن عمـل دولت محسـوب مـیشـود ، حتـی اگـر از حـدود اختیـارات خـود خـارج شـده باشـد (٧.