چکیده:
دو رویکرد متفاوت، نتیجه نبود پیشینه علمی لازم در دانشهای گوناگون اسلامی، بستری را برای ایجاد محافل و مکتبهای سازمان یافته در حوزه معنایی «امام» در سدههای نخست بهوجود میآورد. امام منصوص، محور مرکزی این گفتمان است که رفتار و کردار امامیه متأثر از آن میباشد تا جاییکه نقشی کلیدی در اختلافهای سیاسی و اعتقادی مسلمانان داشته و منشأ پیدایش برخی از فرقهها نیز شده است. نویسندگان تلاش میکنند تا ضمن بررسی گفتمان امامت در دو سدهی اول هجری، به تغییر و تحولهای معنایی واژه «امام» پرداخته و واژههای همحوزه آن را مورد توجه قرار دهند. در پایان تحلیل مناسبی بر اساس دو نظریه مشهور ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
منظور از گفتمان امامت محور مرکزي گفتمان امامت ، «امام منصوص » است ؛ به عبارت ديگر گفتمان امامـت ، درباره ي مجموع يک نظام سياسي، فرهنگي و اجتماعي حاکم بر جامعه ي اماميـه بحـث مي کند و به همه ي متون و گزاره هايي جديي مـي نگـرد کـه حـول محـور مرکـزي ايـن گفتمان ، صورت بندي ميشوند و معنا مي يابند؛ يعنـي مجموعـه ي مباحـث عقلانـي کـه شاخص گردش آن ها، مبادله ي استدلال درباره ي اداره ي جامعه ي اسلامي به دست امـام ١- در ١٧٩ ق هارون خليفه عباسي ، امام کاظم (ع ) را براي محدود کردن رهبري ايشان ، وادار به انتقال از مدينه به بصره و سپس به بغداد کرد و تا ١٨٣ ق آن حضرت را در حصر و حبس نگه داشت (نک : سعد بن عبدالله ،١٣٦١ ش : ٩٣؛ ابوالفرج اصفهاني ، ١٣٨٥ ق : ٣٣٣-٣٣٦).
با اين حسـاب ، دربـاره ي معنـاي دقيـق ايـن واژه در ايـن دوره ي تـاريخي ، دقـت بيش تري لازم است و بايد ديد که اين لفظ ، چه تحولاتي را پشـت سـر نهـاده تـا بـدين مرحله از تطور معنايي رسيده و چه ارتباطي با امام در گفتمان امامت داشـته اسـت ؟ آيـا هم زمان در معاني ديگري نيز به کار مي رفته ؟ توده ي مسلمانان صدر اسلام چـه معنـايي را از اين لفظ در مي يافته اند؟ آيا مي توان استعمال ايـن لفـظ را در دهـه هـاي نخسـتين پيدايش اسلام و حتي در قرآن ، حمل بر معنايي کلامي کرد؟ آيا مردم نيـز در آن زمـان ، معنايي کلامي از آن در مي يافتند؟ اگر پاسخ منفي است ، پس بر کدام معنـا بايـد حمـل کرد؟ و اگر مثبت است ، چه معنايي داشته است ؟ درستي يا نادرستي کاربردهاي واژه ي امام ، و نيز جنبه هاي کلامي اين موضوع ، مورد بحث اين تحقيق نيست ؛ هرچند که به هر حال ، چنين موضوعاتي تعاملات غير قابل اغماضي با جريان هاي کلامي دارند.