چکیده:
برخی وازگان قرآنی با معانی متفاوتی به کار میروند که معمولا در دانش وجوه و نظائر معرفی میشوند. ریشه «ق و م» از ریشههای پرکاربرد قرآنی است که حدود ششصد و شصت مرتبه مشتقات آن به کار رفته است. تعداد وجوه معنایی مشتقات ریشه «ق و م» در قرآن توسط برخی نویسندگان وجوه و نظائر به بیست و دو وجه میرسد. سیزده وجه را حیری، دامغانی و ابنجوزی به تنهایی، و بقیه وجوه را سه نویسنده، به صورت مشترک مطرح کردند. هسته معنای اصلی ریشه «ق و م»، ایستادن است که لغتشناسان به آن اشاره کردند. بررسی تفاسیر و سیاق آیات نشان داد بسیاری از این بیست و دو وجه به هسته معنایی بازمیگردند یا با آن ارتباط معنایی دارند. در این میان برای وجوه « الإتمام، الأمن و الدفن» با معنای اصلی ریشه، ارتباطی یافت نشد. پرکاربردترین مشتق این ریشه در قرآن، واژه «قوم» است که تعداد سیصد و هشتاد و چهار مرتبه تکرار دارد و معنای «جماعت» و گروه انسانی دارد.
خلاصه ماشینی:
واژه «قوم » از جمله واژگان ذووجوهی است که نویسندگان وجوه و نظائر در کتاب های خود آن را ذکر کردند و تا بیست و دو وجه معنایی برای آن آوردند.
جای شگفتی است در تمام سیصد و هشتاد و چهار مرتبه ای که این واژه در قرآن تکرار دارد، تنها حیری معنای الجماعۀ را وجه قام ذکر کرده و فقط یک آیه را برای آن مثال زده که توسط مفسران تایید نشد.
دامغانی و ابن جوزی نیز «الثبوت » را وجه واژه قائم در این آیه دانستند (دامغانی، ١٩٨٣: ٣٩٢؛ ابن جوزی، ١٩٨٧: ٥٠٤)، بنابراین به نظر میرسد که این دو وجه به یکدیگر بازمیگردد؛ اما 5 حیری برای وجه الثبوت به آیه « » (المزمل /٦/٧٣) اشاره دارد.
«القیام بعینه » وجهی است که حیری، دامغانی و ابن جوزی برای واژه قوم ارائه 1 کردند و آیات « (رجوع شود به تصویر صفحه) » (البقرة/٢٣٨/٢)، 2 « » (آل عمران /١٩١/٣) و « » (یونس /١٢/١٠)٣ را برای آن مثال زدند (حیری، ١٤٣٢: ٤٥٥؛ دامغانی، ١٩٨٣: ٣٩٢؛ ابن جوزی، ١٩٨٧: ٥٠٥).
4 در سه آیه « » (الروم /١٢/٣٠)، « 5 » (غافر/٤٦/٤٠) و « « (الجاثیۀ/٢٧/٤٥)٦ دامغانی و ابن جوزی بر این نظرند که «الکون » وجه معنایی واژه تقوم است (دامغانی، ١٩٨٣: ٣٩٣؛ ابن جوزی، ١٩٨٧: ٥٠٦).
«المعاش » وجهی است که حیری و ابن جوزی، معنای وجه واژه قیام در آیه « » (النساء/٥/٤)٢ ذکر کردند (حیری، ١٤٣٢: ٤٥٥؛ ابن جوزی، ١٩٨٧: ٥٠٦).
نکته قابل توجه این است که دامغانی و ابن جوزی وجه القیام بعینه و الوقوف را دو وجه جدا از هم برای واژه قوم ذکر کردند.