چکیده:
پژوهش حاضر، هدف مطالعه و دستیابی به چگونگی سیستم نظارتی مورد نظر اسلام و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در حوزه نظارت مردم بر حاکمیت با تاکید بر نظام فکری نهج البلاغه و مفاد قانون اساسی را پیگیری می کند این پژوهش با هدف کاربردی و در سطح توصیفی - تحلیلی به روش مطالعه کتابخانهای انجام می گردد. مطالعات نگارنده نشان داد منابع دینی بخصوص نهج البلاغه و همچنین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نظارت عمومی در نظام سیاسی اسلام را اجتناب ناپذیر دانسته و جایگاه ویژهای برای آن قائل است و آن را برای حفظ نظام از آسیبها به عنوان یک عامل سازنده و بازدارنده ضروری میدانند. و به این دلیل آشنایی و عمل مردم و مسئولین به بسترهای نظارت عمومی که معارف و آموزههای دینی و اصول قانون اساسی آن را از مصادیق مؤثر نظارت مطرح میکند جامعه را از انحرافات و آسیب ها مصون می سازد.
یرمی هذا البحث الی دراسة ومعرفة طبیعة نظام الرقابة التی یراها الإسلام ودستور الجمهوریة الإسلامیة فی ایران، فی مجال رقابة الشعب علی الحکومة مع التأکید علی النظام الفکری لنهج البلاغة ومفاد الدستور. أجری هذا البحث لهدف تطبیقی وعلی مستوی وصفی ـ وتحلیلی وبطریقة الدراسة المکتبیة. کشفت الدراسة التی أجراها الکاتب أن المصادر الدینیة وخاصة نهج البلاغة وکذلک دستور الجمهوریة الإسلامیة فی ایران تری أن الرقابة العمومیة فی النظام السیاسی للاسلام أمر لا مفر منه وله مکانة خاصة، وأنه ضروری لحفظ النظام کعامل بناء ورادع. وانطلاقا من ذلک یدعو الشعب والمسؤولین الی معرفة وممارسة قواعد الرقابة العمومیة وهو ما تراه المعارف والتعالیم الدینیة واصول الدستور من المصادیق المؤثرة للرقابة وحمایة المجتمع من الانحرافات والمعضلات.
The aim of this study is to study and achieve the oversight system of Islam and the Constitution of the IRI in the field of people's oversight of the government with an emphasis on the knowledge system of Nahj al-Balagheh and the articles of the IRI Constitution. This research is performed at the descriptive-analytical level with a library-based method. The author's studies showed that religious sources, especially Nahj al-Balaghah and also the IRI`s Constitution, consider public oversight in the Islamic political system inevitable and give it a special place and consider it as a necessary constructive and deterrent factor to protect the system from harm. And for this reason, awareness of the people and officials with the context of public oversight and fathfulness to it in practice, which introduces religious teachings and principles of the constitution as effective examples of oversight, protects society from deviations and harms.
خلاصه ماشینی:
مطالعات نگارنده نشان داد منابع دینی بخصوص نهجالبلاغه و همچنین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نظارت عمومی در نظام سیاسی اسلام را اجتنابناپذیر دانسته و جایگاه ویژهای برای آن قائل است و آن را برای حفظ نظام از آسیبها بهعنوان یک عامل سازنده و بازدارنده ضروری میدانند.
از مهمترین وجوه حکومت، نوع رابطه زمامداران و مردم است؛ اینکه میان زمامداران و مردم چه رابطهای برقرار باشد؟ هریک در نگاه دیگری چه جایگاهی داشته باشند؟ و نسبت میان آنان بر چه اساسی استوار باشد؟ از اینها امور محوری حکومتهاست بهگونهای که ساختار حکومت بر آن شکل میگیرد و رفتار و مناسبات مدیریتی از آن برمیخیزد، این رابطه میتواند رابطهای یکسویه یا رابطهای دوسویه باشد آنچه بیشترین صورت را در حکومتها رقم زده صورتی یکسویه از رابطه زمامدار و مردم است یعنی رابطه حاکم و محکوم، مالک و مملوک، فرمانده و فرمانبر، آقا و برده و خدا و بنده.
(دلشاد تهرانی، 1388: 131 و 132) نظام جمهوری اسلامی نیز به تأسی از مکتب اسلام و تجربه عملی و اسوه حکومتی که حضرت علی× خلق کردهاند سعی در تنظیم رابطه حاکمیت و مردم در قانون اساسی داشته و اصل نظارت همگانی را برای تعیین نقش مردم در نظارت بر عملکرد حاکمیت در قانون پیشبینی و محترم شمرده است لذا اصول 8، 24، 55، 69، 84، 122 و 175 در راستای این مسئله در قانون اساسی کشورمان وجود دارد.
با نگاه حقگرا به فقه باید گفت این موارد از حقوق شرعی مردم بوده و حق نظارت بر حکومت را نیز برای آنان به رسمیت شناخته است.