چکیده:
زبان شناسان شناختی از دو ابزار «طرح واره تصویری» و «استعاره مفهومی» جهت تبیین فرایند شناخت در انسان بهره می برند. طرح واره تصویری ساختاری ذهنی است که حاصل مواجهه انسان با پدیده های تکرارشونده حسی است. استعاره مفهومی نیز این طرح واره تصویری را به صورت نظام مند به مفاهیم انتزاعی و غیر محسوس تعمیم می دهد. مواجهه روزمره انسان با ظرف های فیزیکی همانند بدن انسانی، خانه و وسایل نقلیه، طرح واره جهتی داخل – خارج (ظرف) را در ذهن انسان ایجاد می کند و انسان با توسل به استعاره های مفهومی از این طرح واره جهت فهم مفاهیم انتزاعی به مثابه ظرف بهره می برد. ملاصدرا جهت توصیف مفاهیم متافیزیکی وجود، ماهیت و عدم از الفاظی همانند «ظرف»، «وعاء»، «دار»، «بقعه» بهره می برد. او همچنین از ورود و خروج به ظرف وجود یا عدم سخن به میان می آورد. از وجود خارجی در تقابل با وجود ذهنی استفاده می کند. این شواهد در چارچوب طرح واره تصویری ظرف و استعاره های مفهومی مبتنی بر این طرح واره قابل فهم است.
خلاصه ماشینی:
مواجهۀ روزمرۀ انسان با ظرفهای فیزیکی همانند بدن انسانی، خانه، و وسایل نقلیه طرحوارۀ جهتی داخل ـ خارج (ظرف) را در ذهن انسان ایجاد میکند و انسان با توسل به استعارههای مفهومی از این طرحواره برای فهم مفاهیم انتزاعی بهمثابۀ ظرف بهره میبرد.
در این مقاله، با فرض پذیرش نظریۀ استعارۀ مفهومی، طرحوارۀ تصویری و استعارۀ مفهومی جهتی داخل ـ خارج براساس دیدگاه لیکاف و جانسون معرفی میشود و سپس نشان داده میشود که در آثار ملاصدرا از استعارۀ مفهومی مذکور برای توصیف مفاهیم متافیزیکی وجود، عدم، و ماهیت استفاده شده است.
3. 6 هر شیء بهمثابۀ ظرفی وجودی هنگامیکه ملاصدرا از وجود اشیای منفرد نیز سخن میگوید از استعارۀ ظرف بهره میبرد: فكل منها ينال من تجلي ذاته بقدر وعائه الوجودي (همان: ج 1، 114): هرکدام از آنها [ممکنات] بهاندازۀ وعاء وجودیشان از تجلی ذات الهی برخوردار میشوند؛ فالجسم الواحد يستحيل أن يكون موضوعا لأوصاف متضادة كالسواد و البياض و الألم و اللذة و ذلك لنقص وجوده و ضيق وعائه عن الجمع بين الأمور المتخالفة (همان: ج 9، 189): محال است که جسم واحد موضوعی برای اوصاف متضاد همانند سیاهی و سفیدی و یا لذت و درد باشد، زیرا وجودش ناقص و وعاء وجودیاش برای جمع میان امور متخالف تنگ است.
9. سازگاری و انسجام استعارههای ظرف با یکدیگر در این مقاله موارد گوناگون بهکارگیری طرحوارۀ داخل ـ خارج (ظرف) برای توصیف مفاهیم انتزاعی و متافیزیکی همانند وجود، ماهیت، و عدم بررسی شد و نشان داده شد که استعارههای گوناگونی برای فهم مفاهیم متافیزیکی مذکور بهمثابۀ ظرفی انتزاعی در آثار ملاصدرا قابلمشاهده است.