چکیده:
یکی از ویژگیهای مهم علم در اندیشه اسلامی، سودمندی آن است. این ویژگی که از آیات و روایات سرچشمه میگیرد، همه ارکان و اجزای نهاد علم در گستره تمدن اسلامی را از خود متأثر ساخته است. تنوع محیطهای آموزشی، آسان بودن شکلگیری فضای آموزش، قرار گرفتن مدارس در مراکز پرجمعیت شهر مانند بازار و در دسترس بودن عالمان، از جمله پیامدهای این ویژگی علم به شمار میرود. اهتمام عالمان دینی به نیازهای جامعه و همسو قرار دادن اندوخته علمیشان با رفتار اجتماعی در مناسبات خود با مردم و گروه نخبگان و صاحبان قدرت و یا حتی پذیرش مناصب سیاسی توسط ایشان را نیز میتوان در همین چارچوب قرار داد. علمورزی فقیهان شیعه در سدههای هفتم و هشتم هجری در قلمرو ایران و عراق، نشاندهنده آن است که این فقیهان، مردمگرایی را در عرصههایی مانند عرفگرایی در صدور فتوا، توجه به خواستههای شیعیان مناطق مختلف، توجه به خواستههای علمی غیرمسلمانان، ادعیهنگاری، و مقتلنگاری دنبال کردهاند.
خلاصه ماشینی:
نقش اجتماعي عالمان دين در نگاه فقيهان سدههاي هفتم و هشتم هجري بررسي عملکرد فقيهان سدههاي هفتم و هشتم هجري، بيانگر اهتمام حداکثري ايشان در بعد ترويج معارف شيعه، مطابق با نيازها و مصالح جمع و تلاش در رعايت سطوح مختلف جامعه در نقل اين علوم در قالب آموزش و تأليف آثار است؛ مصلحتي که حرکت جامعه را از مسير رجوع الي الله منحرف نساخته و با تمام محدوديت فقيهان شيعه در اين دو سده، ذهن و انديشه و رفتار و حيات ايشان را در خدمت به دنيا و آخرت مردم قرار داده است.
معرفي و تحليل گوشهاي از نقش اجتماعي فقيهان بر اساس جايگاه ويژه ايشان در هدايت فرد و جامعه، برگرفته از سنت پيامبران و ائمه( انجام شده و با توجه به حضور جدي افراد برجستهاي از ايشان در مقاطع مهم آن دوره و خاصيت پويايي علم فقه، و تأکيد بزرگاني چون محقق حلي (602ـ676ق) بر اين جايگاه بهعنوان برترين مصداق عالمان ديني صورت گرفته است.
1 (حلي، 1419، ج1، ص4) علامه در جاي ديگر، بيان ميدارد که علما درباره معارف و واجبات دين، مطالب مفصل و کتابهاي بسياري نگاشتهاند، هرچند از خطا و انحراف در مورد بعضي از اعتقادات در اين تأليفات به دور نبودهاند؛ از اين رو، تلاش کرده کتب مختلفي بنويسد و در آنها راههاي ارشاد را توضيح دهد و به طرق استوار و محکم هدايت کند و اميدوار است که آنها ذخيره آخرتش باشد (حلي، 1363، ص3) وي ارشاد مردم را به راه درست بر هر عاقلي واجب ميداند تا مورد لعن قرار نگيرد که خدا کتمانکننده علم را به اين لعن وعده داده است.