چکیده:
هر اثر ادبی بسته به نوع گفتمان خود، بیانگر جهانبینی، عقاید، باورها و انگارههای ذهنی پدیدآورندة خویش است. یکی از روشهای دستیابی به ایدئولوژی حاکم بر ذهن و زبان پدیدآورندگان آثار، بررسی متون بر اساس الگوهای مطرح شده در دیدگاههای انتقادی است. سبکشناسی ایدئولوژی به عنوان روشی کارآمد در پژوهشهای سبکشناختی، پژوهشگر را در واکاوی ایدئولوژی آفرینندة متن یاری میرساند. هدف مقالة حاضر که به شیوة توصیفی- تحلیلی و روش استقرایی، با استناد به منابع کتابخانهای فراهم آمده، بررسی مبانی ایدئولوژیک شاعران غزل اجتماعی معاصر با تکیه بر اصول سبکشناسی لایهای است که در سه لایة واژگانی، نحوی و بلاغی صورت میگیرد. نگارندگان در این پژوهش، علاوه بر شناسایی باورهای مرکزی شاعران غزل اجتماعی معاصر، که منجر به تمایز آن از غزل اجتماعی گذشتگان میشود، در پی پاسخگویی به این پرسشاند که نمود ایدئولوژی در کدام یک از لایههای مذکور صریحتر است؟ نتایج، حاکی از آن است که بیشترین بازتاب ایدئولوژی به ترتیب مربوط به لایههای واژگانی و بلاغی است و لایة نحوی غزل اجتماعی معاصر در بازتاب ایدئولوژیها، به نسبت، صراحت کمتری دارد.
خلاصه ماشینی:
1. 1 پیشینة تحقیق تاکنون دربارة سبکشناسی و غزل اجتماعی معاصر، با رویکرد سبکشناسی لایهای، آن هم بررسی لایة ایدئولوژیک این سرودهها، پژوهشی مستقل و درخور توجه صورت نگرفته است؛ اما میتوان از منابعی یاد کرد که محتوای آنها با مقولة غزلهای اجتماعی، سبکشناسی، و ایدئولوژی پیوند دارد که بیشک یافتههای آنها میتواند یاریرسان این مقاله باشد.
فتوحی رودمعجنی (1390) در کتاب سبکشناسی، نظریهها، رویکردها، و روشها بهطور مختصر، ضمن پرداختن به نظرگاه سبکشناسی انتقادی، با معرفی آثاری چون «نشانهشناسی اجتماعی» رابرت هوج و گونترکرس، «نقد زبانشناسیک» راجر فاولر، و «سبکشناسی انتقادی» لزلی جفریر به این نکته اشاره میکند که چگونه قدرت و ایدئولوژی و دیگر مفاهیم اجتماعی در زبان و بهوسیلة زبان بیان میشود و میتوان از گذرگاه تحلیل زاویة دید نویسنده به ایدئولوژی وی رسید، برای مثال، او از ده فرایند زبانی که ابزارهای اصلی در روش تحلیل جفریر است نام میبرد که بهکارگیری آنها در تحلیل سبکشناسی هر اثر ادبی از نظرگاه ایدئولوژی تا حدّ بسیاری قابلاعتماد و راهگشاست (بنگرید به فتوحی رودمعجنی 1390: 189– 190).
4. 2 جامعة آماری جامعۀ آماری در این بررسی هفتصد غزل اجتماعی مستخرج از سرودههای شاعران معاصر با تأکید بر دهههای شصت تا نیمة دهة نود شمسی است، که البته بهدلیل پرهیز از اطالة کلام و گنجایش محدود مقاله، به آوردن نمونههای اندکی بسنده شده است، چهرههای برجستة شاعران این پژوهش عبارتاند از: قیصر امینپور، حسین منزوی، سیمین بهبهانی، هوشنگ ابتهاج، محمدعلی بهمنی، محمدرضا شفیعی کدکنی، محمدکاظم کاظمی، سعید بیابانکی، فاضل نظری، نصرالله مردانی، علیرضا قزوه، قادر طهماسبی، حسن دلبری، محمد سلمانی، مرتضی امیری اسفندقه، و حامد حسینخانی؛ بهعلاوة کتاب دادخواست که حاوی صد شعر اعتراض از معاصران است.