چکیده:
همسویی حوزههای سلامت و دین در برخورد با کووید ۱۹
در پی انتشار ویروس کووید ۱۹ء متخصصان حوزة سلامت این ویروس را نوعی تهدید
برای سلامت و جان انسانها تشخیص داده و اقدامات و دستورهای تخصصی در
برخورد با کووید ۱۹ اعلام کردهاند. وضع این قوانین و آداب جدید شامل همه حوزهها
ازجمله حوزة دین میشود و نوعی محدودیت در این حوزه را نیز در پی دارد. از سویی
اشکال تقلید حوزة دین از حوزة سلامت هم مطرح نیست و باطل است. زیرا تشخیص
موضوعها و مصداقهای عرفی احکام از وظایف مجتهد نیست و چه بسا متخصصان
حوزة سلامت. این کار را بهتر انجام دهند و در بحث کووید ۰۱۹ تشخیص مصادیق
مواظبت و حفظ جان بر عهدة حوزه سلامت است.
مراجعه به عرف خاصی مثل پزشکان» برای تشخیص موضوع احکام» غیر از
عرفگرایی است که تلاشی ایدئولوژیک بهمنظور مقابله با باورهای دینی است. البته
برخی دیگر از موضوعات احکام وجود دارد که نیازمند استنباط فقیه از متون دینی
است و این مهم را خود مجتهد و حوزة دین بر عهده میگیرد؛ مانند موضوع اتانازی و
احتضار که فقیه با توجه به متون دینی حکم میکند که احتضار با اتانازی تفاوت
ماهوی دارد و در پی آن اتانازی, احکام فقهی احتضار را نخواهد داشت (۱). در مستلة
کووید ٩۱ عدهای با در نظر نگرفتن وظیفه و محدودة عملکرد هر یک از حوزههاء
تبعیت عملی حوزة دین از حوزة سلامت را در حیطة ذکرشده برنتابیدهاند و احساس
تقابل حوزة دین با حوزة سلامت در آنان ایجاد شده است. در این زمینه تبیین مطالبی
در چند مرحله ضروری است:
۱) فقها از صدر اسلام تا کنون و حتی حضرات معصومین (علیهم السلام)» مردم را
در آمور مختلف به متخصصان ارجاع میدهند و همچنین تمام فقها در ابتدای رسالة
عملیة خود» وجوب عقلی رجوع به عالم را در شئون مختلف زندگی طرح میکنند و
رجوع به متخصص را درصورتی که دارای دلیل غقلایی باشد لازم میدانند (۲). دربارة
سلامت جان انسانهاء بدون شک پزشکان و متخصصان حوزة سلامت در عصر حاضرء
وظیفة تشخیص موضوعهای احکام و بلکه تشخیص مصداقهای موضوع احکام را در
مسائل پزشکی عهدهدار هستند. حوزة سلامت با معیارهای دقیق و علمی خود مصادیق
مواظبت و حفظ جان را تعیین و برای همه اعلام میکند که از آن به عرف خاص تعبیر
میشود. آداب و وظایفی که حوزة سلامت دربارة کووید ۱۹ اعلام میکند مقدمهای در روند دستیابی به حکم شرعی قرار میگیرد و در مراحل بعد بیان میشود.
علی أثر انتشار فیروس کورونا المستجد فقد قام خبراء مجال الصحة بتشخیص هذا الفیروس علی أنه
نوع من التهدید علی صحة الناس وأرواحهم، وأعلنوا عن الخطوات والتوجیهات التخصصیة فی
مواجهة کورونا المستجد. وکان وضع هذه القوانین والآداب الجدیدة شاملا لجمیع المجالات ومن جملة
ذلک ماکان شاملا لمجال الدین، واستتبع ذلک نوعا من المحدودیة أیضا فی هذا المجال. ومن جهة أخری
فإن إشکال تقلید المجال الدینی للمجال الصحی باطل، ولیس مطروحا فی البین، وذلک لأن تشخیص
الموضوعات والمصادیق العرفیة للأحکام لیست من وظائف المجتهد، بل کثیرا ما یقوم خبراء مجال
الصحة به بنحو أفضل. وفی مسألة کورونا المستجد فإن تشخیص مصادیق رعایة النفوس والمحافظة
علیها تقع علی عهدة مجال الصحة. إن الرجوع إلی العرف الخاص مثل الأطباء بغرض تشخیص موضوعات الأحکام أمر غیر الاتجاه
العرفی الذی هو محاولة إیدیولوجیة تهدف إلی معارضة المعتقدات الدینیة. ولاشک أنه توجد هناک
مجموعة أخری من موضوعات الأحکام والتی تحتاج إلی استنباط الفقیه من المتون الدینیة. وهذا الأمر
یتکفله المجتهد والمجال الدینی، مثل موضوع القتل الرحیم والاحتضار حیث یحکم الفقیه بملاحظة المتون
الدینیة أن هناک تفاوتا ماهویا بین الاحتضار والقتل الرحیم، وبالتالی فإن القتل الرحیم لن تکون له
الأحکام الفقهیة للاحتضار. وفیما یرتبط بموضوع فیروس کورونا المستجد فإن مجموعة من الناس لم
یتحملوا التبعیة العملیة لدائرة الدین للدائرة الصحیة، وذلک بسبب عدم أخذهم بعین الاعتبار وظیفة
وإطار عمل کل واحد من هذه المجالین. وأدی ذلک إلی إحساسهم بالتعارض بین المجال الدینی والمجال
الصحی. ومن الضروری هنا توضیح بعض المطالب علی عدة مراحل: 1) إن الفقهاء منذ صدر الإسلام وإلی الآن وحتی المعصومین) علیهم السلام (کانوا یرجعون الناس فی
الأمور المختلفة إلی المتخصصین. کما أن جمیع الفقهاء یذکرون فی بدایة رسائلهم العملیة الوجوب
العقلی للرجوع إلی العالم فی الشؤون المختلفة للحیاة، ویرون أن الرجوع إلی المتخصص فیما إذا کان
علیه دلیل عقلائی هو أمر لازم. ولاشک أنه فی مجال سلامة أرواح الناس فإن الأطباء ومتخصصی
المجال الصحی فی العصر الحاضر یتحملون مسؤولیة تشخیص موضوعات الأحکام، بل تشخیص
مصادیق موضوعات الأحکام فی المسائل الطبیة. فإن المجال الصحی یقوم ومن خلال معاییره العلمیة
الدقیقة بتعیین مصادیق المحافظة علی النفس وحراستها، ویعلنها للجمیع. وهذا ما یسمی بالعرف
الخاص. فالآداب والوظائف التی یعلنها المجال الصحی فیما یرتبط بفیروس کورونا المستجد تقع مقدمة
فی طریق تحصیل الحکم الشرعی، ونوضح ذلک فی المراحل التالیة.
2) وفی المجال الدینی فقد بذل فقهاء الإمامیة جهدهم التام منذ زمن المعصومین) علیهم السلام (فی
Following the spread of Covid-19, experts in the health sector recognized this virus as a threat to health and human life and announced specialized measures and issued orders for handling this virus. Setting these new rules involves all realms including religion and follows certain limitations in this respect. Besides, the problem of religion following the field of health is not a concern because it is not a religious expert’s duty to determine where the religious decrees are applicable and specify and set real-life examples for them as health experts might do this better. In the case of Covid-19, specifying the conditions of protection and preservation of life is the responsibility of the health sector. Going and referring to the doctors (physicians) , as a tradition, for determining and specifying where religious decrees apply, is different from a kind of traditionalism that is an ideological attempt to confront the religious beliefs. However, there are some other issues that require religious experts to make an inference from religious texts and this responsibility is taken by the religious experts and the religion. For example, in the case of euthanasia and dying, a religious expert determines that they are inherently different and they will not be treated in the same way in terms of the religious decrees (1). In the case of Covid-19, not taking into account the responsibilities and duties of each field, some do not accept practical compliance of religion to health. Therefore, a feeling has been created that religion is in confrontation with health. However, there is a need to provide some explanations in this regard. 1. From the beginning years of Islam to the present, religious experts and even Imams (pbuh) referred people to experts. Religious experts also mention at the beginning of their reference book the logical obligation for referring to a knowledgeable person in different issues and consider referring to experts as necessary when there is a logical reason for doing so (2). With regard to human health, undoubtedly physicians and experts in the field of health are responsible for specifying where religious decrees are applicable and determine the related examples to which religious decrees can be applied in the issues related to medicine. The field of health, with its exact and scientific criteria, determines what is needed to be done for protecting one’s life, which is considered as specialized custom/tradition. The duties announced by the health sector in relation to Covid-19 are an introduction to achieving the religious decrees in this regard, which will be explained further on. 2. In the area of religion, from the time of Imams to the present, Imamiah (Shia) religious experts have made an attempt to explain the principles that are sometimes applicable to all religious decrees and sometimes to some specific religious decrees. For example in explanation for the self-preservation obligation and the obligation to avoid any likely loss, even the fear of a likely loss and fear of losing one’s life is the required condition for making its avoidance a religious obligation. In the case of causing a loss to the body and health, there is no need for certainty or even doubt (3). Therefore, in the case of Covid-19, if the health sector