چکیده:
مسئله شناخت صفات الهی ازجمله مباحث بسیار اختلافانگیز در میان پیروان ادیان ابراهیمی بوده است. در این میان مسیحیان و مسلمانان، گوی سبقت را از سایران ربودهاند و البته تشتت آراء در آثار متفکران مسلمان، بسی مشهودتر است. ازآنجاکه دانستن علل اصلی این اختلافات در روششناسی پژوهشهای بنیادی در مباحث ناظر به الهیات، تاثیرات قابلتوجهی دارد و مانع ورود اهل تحقیق به برخی بیراهههاست؛ نوشتار پیشرو در پی گردآوری و تحلیل آن علل کوشیده است. با تتبع در آثار فریقین، اختلاف مزبور، معلول سه علت شناخته شد. مهمترین آنها بروز اختلافات مذهبی پس از شهادت رسول الهی است که به مهجوریت کتاب الهی و انقطاع سواد اعظم مسلمانان از حاملان رسالت نبوی انجامید. اما دو امر دیگر، از خارج جامعه اسلامی با مباشرت خلفای خودخوانده نشیت گرفته است: یکی نشر آراء مخلوط از حق و باطل اهل کتاب در میان مسلمانان مبتدی بهویژه در عصر خلیفه دوم و دیگر، ترجمه و نشر بدون برنامه آثار مختلف فیلسوفان یونانی در عهد عباسیان.
The issue of divine attributes has been one of the most controversial discussions among the followers of the Abrahamic religions. Meanwhile, Christians and Muslims have argued the most, and off course, the difference of opinion is more evident in the works of Muslim thinkers. Since, knowing the root causes of these differences has significant implications in the methodology of fundamental researches, this paper seeks to study those causes. The findings show that there are three main reasons for the Shiite and Sunni differences in this regard which include, religious differences and the separation of people from the Ahl al-Bayt (PBUT), disseminating false opinions of People of the Book among beginner Muslims, especially in the era of the Second Caliph, and translation and distribution of the works of the Greek philosophers in the Abbasid period.
خلاصه ماشینی:
با نگاه هرچند اجمالی به آثار یهودیان، مسیحیان و مسلمانان ملاحظه میشود که مباحث الهیات در میان اندیشمندان مسیحی بیش از یهودیان تبلور داشته و منشأ نزاعهای کلامی و فلسفی گستردهای بهویژه در دوران قرون وسطا گردیده است، اما مجموع نزاعهای آن دو گروه بر سر اسماء و صفات الهی، هرگز با تنوع نظرات و تفاسیر متفکران مسلمان در این خصوص برابری نمیكند.
بنابراین، پرسش اصلی در این پژوهش عبارت است از: علل اصلی اختلافنظر اندیشمندان مسلمان در تبیین و تشریح اوصاف الهی چیست؟ در راستای پاسخگویی به پرسش اصلی و تأمل در وجوه مختلف آن، به پرسشهای فرعي نیز پاسخ مناسب داده خواهد شد: ـ اختلافات بر سر جانشینی پیامبر اکرم( به چه میزان در تشتت اعتقادات مسلمانان، بهویژه مسئلۀ صفات خداوند نقش داشته است؟ ـ نشر آثار اهل کتاب در عهد سه خلیفۀ اول و بازگشایی آکادمی یهودیان در شهر مدینه، چه تأثیری در روند طرح مباحث صفات الهی گزارد؟ ـ ترجمۀ آثار علمی و فلسفی یونانیان در عهد خلفای عباسی، چه مشکلاتی در فهم مباحث الهیاتی به بار آورد؟ متأسفانه در آثار متأخران بدین بحث، توجه جدی نشده و برخی اهل نظر به نحو موردی و موجز به برخی مسائل بالا توجه کردهاند، ولی در عین حال، مباحث نسبتاً جامعی در برخی آثار سیدمحمدحسین طباطبائی، سیدهاشم حسینی تهرانی و سیدمرتضی عسکری مشاهده شد.
بعضی از آثار بالا جزو منابع تحقیق این قلم محسوب میشوند، اما وجه نوآوری پژوهش پیشرو نسبت به تألیفات یادشده، دو چیز است: یکی گردآوری و طرح علل اصلی اختلافات اعتقادی مسلمانان و لحاظ ترتب منطقی آنها و دیگر، تبیین نقش آن عوامل به نحو خاص در مسئلۀ صفات خداوند.