چکیده:
ضمان عاقله در قتل خطائی، بحثی است که ماده 305 تا 314 قانون مجازات اسلامی به آن پرداخته است. سوالی که مطرح می باشد این است که آیا ضمان عاقله اختصاص به نظام قبیلهای هزار سال پیش دارد و در زمان حاضر جاری نخواهد بود و یا اینکه مختص به شرایط خاصی نبوده و در همه اعصار حتی در جامعه کنونی که دیگر سبک زندگی قبیله ای در آن وجود ندارد نیز قابل تطبیق است. مشهور فقهاء معتقدند حکم عاقله در تمامی اعصار جریان دارد اما بعضی از اندیشمندان اسلامی این حکم شرعی را محدود به شرابط خاصی می دانند. نگارنده با روش توصیفی تحلیلی طی بررسی ماهیت ضمان عاقله، نظام قبیله ای و اصل شخصی بودن مسئولیت ثابت می کند که ضمان عاقله از احکام امضایی شارع بوده که در زمان فعلی مشروعیت ندارد
خلاصه ماشینی:
سوالی که مطرح می باشد این است که آیا ضمان عاقله اختصاص به نظام قبیلهای هزار سال پیش دارد و در زمان حاضر جاری نخواهد بود و یا اینکه مختص به شرایط خاصی نبوده و در همه اعصار حتی در جامعه کنونی که دیگر سبک زندگی قبیله ای در آن وجود ندارد نیز قابل تطبیق است.
صرف نظر از عدم انطباق آن با عرف کنونی ،گروهی مدعی تعارض آن با " اصل شخصی بودن مسئولیت" می باشند و اصرار می ورزند که حکم عاقله صرفا یکی از احکام امضایی شارع برای نظام قبیله ای عرب جنگجو است و در زمان معاصر که روابط خویشاوندی به حداقل ممکن رسیده و حتی قابل مقایسه با صدر اسلام نیست نا مشروع می باشد و از طرفی اصل شخصی بودن مسئولیت جایگاه دو هزار سال قبل را ندارد بلکه به عنوان یک اصل مسلم در حقوق اسلامی و جهان مطرح می باشد که مجال به اجرای امثال ضمان عاقله را نمی دهد لکن مشهور فقهاء حکم را در شرایط کنونی نیز جاری می دانند و ماده 305 تا 314 قانون مجازات اسلامی نیز از نظر مشهور پیروی کرده است.
سوال اصلی پژوهش این است که آیا ضمان عاقله از احکامی است که مختص به همان نظام قبیله ای عرب می باشد و یا اینکه حتی برای جوامع فعلی که افرادش با کم رنگ ترین ارتباطات خانوادگی زندگی می کنند نیز جاری است ؟ برای پاسخ به این سوال، ابتدا باید سه موضوع را به طور کامل مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم: 1.