چکیده:
بنابر آموزه های دین زرتشت و بهمنظور جلوگیری از آلودگی چهار عنصر مقدس آب، خاک، باد و آتش، می بایست اجساد درگذشتگان در فضای باز و بر بلندی کوهها توسط جانوران گوشتخوار دریده شده و استخوان های آنها پس از جمع آوری درون استودان (استخوان دان)، دفن گردد. این روش که معمولترین سنت تدفین زرتشتیان در دوران اسلامی بوده است درون سازههای مدور روبازی که بر بلندی کوه ها ایجاد شده بودند صورت می پذیرفت. در منابع مکتوب، این سازه ها دخمه و آیین مزبور نیز دخمه گذاری نامیده شده است. علی رغم تحقیقات پراکندهای که در خصوص آیین دخمه گذاری و دخمههای زرتشتی صورت گرفته است، همچنان پرسشهای مهمی در خصوص پیشینه تاریخی این سنت و قدمت سازههای تدفینی مرتبط با آن و همچنین سیر تحول ویژگیهای معماری دخمه های زرتشتی در طول ادوار مختلف تاریخی پابرجاست. ازاینروی، پژوهش پیشرو کوشیده است با بهره گیری از مطالعات اسنادی و میدانی و تفسیر و تحلیل یافتههای این مطالعات با «رهیافت تاریخی» به ابهامات موجود در این زمینه پاسخ مناسبی دهد. بر اساس نتایج، با استناد بر منابع تاریخی و شواهد باستان شناختی، سنت عرضه اجساد درگذشتگان به جانوران گوشتخوار که از دوران هخامنشی در میان مغان رسمی معمول برای تدفین درگذشتگان بوده است، در طول دوران اشکانی- ساسانی و با استفاده از دخمههای مدور، میان زرتشتیان ایران عمومیت یافته است. در ادامه ی روند مذکور و طی دوران اسلامی، آیین دخمه گذاری و استفاده از دخمه های مدور، با ایجاد تغییر و تحولاتی در نحوه اجرای مراسم و اجزای معماری سازه های تدفینی مرتبط با آن، تا عصر حاضر نیز استمرار داشته است.
According to the Zoroastrian religious teachings, and in order to prevent the contamination of the four sacred elements of water, soil, wind and fire, dead bodies should be put in an open area and on the top of mountains, should be consumed by carnivorous animals, and their bones should be buried in a specific place named Astodan (Ostekhandan). This method, which has been the most common burial tradition of Zoroastrians in the Islamic period, was carried out in the circular hypaethral structures built up on the top of mountains. These structures are called “Dakhma” and the mentioned ritual is called “Dakhmagozari.” Despite the research done on “Dakhmagozari” ritual and the “Zoroastrian Dakhma,” important questions about the historical background of this tradition and the history of the burial structures associated with it, and the evolution of the architectural features of the Zoroastrian Dakhma throughout the various historical periods still remain unanswered. So, the present research ties to answer these ambiguities by doing field studies and interpreting and analyzing the findings of these studies with a “historical approach.” According to the results obtained by referring to historical sources and archaeological evidence, the tradition of giving dead bodies to carnivorous animals, which has been a common burial tradition in Moqan since Achamenian periods, and using circular Dakhma, common throughout the Parthian-Sassanid period, have been popular among Iranian Zoroastrians. Following the mentioned trend during the Islamic period, the Dakhmagozari ritual and using circular Dakhmas have continued to exist up to the present time by going through changes in the way of performing the ceremonies and in the architectural components of the related burial structures.
خلاصه ماشینی:
پژوهشي در آيين دخمه گذاري زرتشتيان با تکيه بر مطالعه ساختار معماري دخمه هاي زرتشتي رسول احمدي دانش آموخته دکتري باستان شناسي، دانشگاه مازندران رضا مهرآفرين استاد گروه باستان شناسي، دانشگاه مازندران تاريخ دريافت : ١٣٩٧/٠٦/٠٤؛ تاريخ پذيرش : ١٣٩٩/٠٢/٢٠ چکيده بنابر آموزه هاي دين زرتشت و به منظور جلوگيري از آلودگي چهار عنصر مقدس آب ، خاک، باد و آتش ، ميبايست اجساد درگذشتگان در فضاي باز و بر بلندي کوه ها توسط جانوران گوشت خوار دريده شده و استخوان هاي آن ها پس از جمع آوري درون استودان (استخوان دان )، دفن گردد.
بر اساس نتايج ، با استناد بر منابع تاريخي و شواهد باستان شناختي، سنت عرضه اجساد درگذشتگان به جانوران گوشت خوار که از دوران هخامنشي در ميان مغان رسمي معمول براي تدفين درگذشتگان بوده است ، در طول دوران اشکاني- ساساني و با استفاده از دخمه هاي مدور، ميان زرتشتيان ايران عموميت يافته است .
سنت مذکور در طول دوران اسلامي با استفاده از سازه هاي سنگي مدور و روبازي که در بلندي کوه ها ايجاد شده بودند صورت ميگرفت و استخوان هاي پاکشده از گوشت درگذشتگان نيز درون گودالي که در مرکز اين بناها قرار داشت ، ريخته ميشد (مولتون ، ١٣٨٤: ١٩٠؛ آذرگشسب ، ١٣٥٢: ٢١٨؛ محمديفر و اميني، ١٣٩٤: ١٩٧؛ علي پور، ١٣٨٥: ٦٣).
لذا، با وجود پژوهش هاي پراکنده اي که در خصوص معمول ترين سنت تدفين زرتشتيان يعني عرضه داشت اجساد درگذشتگان به جانوران گوشت خوار صورت پذيرفته است ، هنوز پرسش ها و ابهامات اساسي فراواني در مورد پيشينه ي تاريخي اين آيين و سير تحولي آن به قوت خود باقي است .