چکیده:
در تحقیق پیشرو نخست بیان میشود که جایگاه قاعده جمع، پیش از بحث ترجیحات است. سپس به مبادی تصوریه این قاعده میپردازد. از جمله به تعریف «الطرح» میپردازد که به نظر میرسد مرحوم سید و شیخ اعظم در اینجا هم نظر هستند و معنای عامی را برای طرح در نظر دارند که جمع به همراه تعادل سزوارتر از تخییر و با وجود مرجح، سزاوارتر از ترجیح دادن است. در ادامه به مبادی تصدیقیه بحث پرداخته میشود. از جمله مبادی تصدیقیه، حالت دو دلیل از حیث سند، در قاعده جمع میباشد که مرحوم سید به صراحت بیان میکنند که میشود فرض کرد همه انواع سند در قاعده جمع، مطرح گردد ولی از مرحوم شیخ اظهار نظر صریح دیده نشد. در نهایت مرحوم سید و مرحوم شیخ، این قاعده را در فرضهای مختلف مطرح نموده و در بعض موارد پذیرفتهاند که از آن موارد، امکان عرفی میباشد؛ البته مرحوم شیخ فرض امکان عرفی را تعارض نمیدانند.
خلاصه ماشینی:
الطرح مرحوم سید در این باره میفرمایند: مراد از «طرح» در این قضیه، اعم است از اینکه دلیل بدون مزیت بر دلیل دیگر را، به خاطر مزیت در دلیل دیگر، کنار گذاشته شود یا اینکه به خاطر تعادل، بین کنار گذاشتن هر کدام از دو دلیل، اختیار داده شده باشد، و همچنین، طرح، هم فرض کنار گذاشتن دو دلیل، به خاطر توقف و تساقط را نیز در بر میگیرد- بنا بر اینکه اصل در دو دلیل متعارض، توقف و تساقط است- و هم فرضی را که طرح دو دلیل به خاطر عدم امکان جعل دو دلیل متعارض باشد؛ در نتیجه، این قاعده، بر فرض اینکه اشکالی نداشته باشد، این طور نیست که فقط مخصوص به بعض مبانی باشد و همه مبانی از آن بحث میکنند؛ و فرض بحث از این قاعده این است که رجوع به احکام تعارض که عبارتند از تخییر، توقف، تساقط یا ترجیح، وابسته به عدم امکان جمع بین دو دلیل میباشد، و اگر جمع، ممکن باشد، در تمامی فروض، حکم، یکی است و این حکم عبارت است از: تمسک به هر دو خبر و رفع تنافی از دلیلی که بخواهد متعین باشد؛ زیرا قاعده جمع، در صورتی که اخبار علاجیه هم در نظر گرفته شوند، دایره مواردش، تنگ تر میباشد؛ چرا که با وجود در نظر داشتن اخبار علاجیه، ممکن است گفته شود: اگر چه توان قاعده جمع این است که، بین دو خبر، به وسیله تاویل دور از معنای عرفی روایت هم میشود جمع کرد- یعنی هیچ موردی نمیماند که فقیه، با این قاعده نتواند بین دو متعارض جمع کند- ولی اخبار علاجیه میگوید، زمانی که معنای تعارض، از دید عرف، بر دو خبر، بار شد، و دیگر نشد بین دو خبر، جمع عرفی نمود، باید به اخبار علاجیه و راه حل در آنها مراجعه گردد، و در محل بحث- یعنی دو خبر متعارض- این صدق عرفی، تحقق پیدا کرده است.