چکیده:
ظن اطمینانی حالتی نفسانی برای شخص است که نزدیکترین حالات به قطع و یقین است. به همین دلیل به آن ظن متآخم به علم هم گفته میشود. در این حالت عرف همان عملکردی را دارد، که در حالت قطع و یقین دارد؛ از اینرو در نظر عرف علم شمرده میشود. با وجود جایگاه اطمینان در بین عرف، در روایات از عمل به غیر علم نهی شده است. با بررسی ادله روشن میشود شارع هم در صدد نهی از اطمینان نیست، بلکه فی الجمله در موضوعات و احکام آن را حجت دانسته است.
خلاصه ماشینی:
حجیتش ذاتی نیست و اطمینان مانند سایر ظنون است آیت الله سید محمد روحانی میفرماید: «یختلف الاطمئنان عن القطع فی جواز الردع الشارع عنه؛ لانحفاظ مرتبه الحکم الظاهری معه، فلا یلزم التناقض اللازم فی ردعه عن العمل بالقطع» 1 تعبیر به حکم ظاهری واینکه اشاره دارند به این که با ردع شارع تناقضی پیش نمیآید ، چنان که اگر حجیت ذاتی بود این تناقض وجود داشت؛ نشان میدهد که ایشان حجیت را کاملا عرضی میدانند.
2 آیت الله سید محمد روحانی میفرماید: اصل حجیت اطمینان محل بحث و تشکیک نیست؛ زیرا سیره کل انسانها در اعمالشان بر عمل به اطمینان است چه متعلق ان از موضوعات باشد یا زا احکام، زیرا کمتر موردی یافت میشود که برای آنها علم جزمیحاصل شود و اگر اطمینان حجت نبود ، عقلا در غالب شاهرودی، سیدمحمود، اضواء و آراء ( تعلیقات علی بحوث فی علم الاصول)، ج 2، ص310.
آیت الله سیّد سعید حکیم در نقد این دلیل میفرماید: مقصود از اینکه اطمینان، علم عادی است، اگر این است که حقیقتاً از افراد علم است و احتمال خلاف در آن، وجود ندارد، پس وجهی برای قسیم قرار دادن اطمینان نسبت به علم روحانی، سید محمد ، منتقی الاصول، ج 4، ص 33-34.
بعض روایات مورد بحث ایشان که آیت الله سید سعید حکیم هم در عدم احراز سیره، بر حجیت اطمینان به آن استدلال کردهاند؛ در باب نجاست طهارت است که میدانیم بنای شارع در این باب مسامحه است؛ لذا رد اطمینان در این باب خصوصیت دارد .