چکیده:
آیه «و ابتلوا الیتامی حتّی اذا بلغوا النّکاح فان آنستم منهم رشدا فادفعوا الیهم اموالهم» (نساء/۶) از آیات الاحکام شمرده شده و یکی از شش ادله در خصوص جواز تصرفات صبی است. این مقاله، نوشتاری توصیفی در خصوص مراد استعمالی این آیه از نگاه آیت الله شبیری زنجانی رحمه الله علیه است.
واکاوی مراد استعمالی آیه، در مرحله اول با بحث مفهومشناسی عناصر آیه شروع میشود. در بحث مفهومشناسی، بخشی از ظهورات و ابهامات آن روشن میشود. با نگاه به ابهامات، نخست احتمالات ثبوتی در مسئله طرح میشود و پس از آن احتمالات اثباتی، مورد اشکال و جواب قرار میگیرد. نظر آیت الله شبیری زنجانی رحمه الله علیه با رویکرد نقد کلام مرحوم امام، عنوان شده است. از این رو کلام مرحوم امام نیز نقل شده است.
خلاصه ماشینی:
فلذا اگر در آیه ملاک بلوغ در رفع حجر و اثبات استقلال مالی مطرح شده، برای این است که از این مفسده جلوگیری شود و این مفسده غالباً در خصوص صبی غیریتیم نیست.
احتمال دوم اگر «حتی» جاره باشد و غایت داخل مغیا نباشد، به معنای این است که وجوب امتحان و ابتلاء اختصاص به قبل از بلوغ دارد.
اما در صورت اول، معنای آیه این است که میفرماید تا قبل از بلوغ کودکان خودتان را امتحان کنید، که اگر در این بازه زمانی رشد حاصل شد، اموالشان را به آنها بدهید.
لیکن در این صورت سوالی که مطرح میشود این است که چرا حکم مقید به زمان است و اگر تا پایان اتمام زمان، نتیجه امتحان حاصل نشد، به چه معناست؟ مرحوم امام با مطرح کردن این پرسش، دو احتمال را مطرح میکنند: اول آنکه تقیید حکم به زمان، به دلیل اماره بودن بلوغ بر رشد است.
احتمال سوم «حتی» جاره باشد و غایت داخل مغیا نباشد، چنانچه توضیحش گذشت، غرض از تقیید این باشد که بدانیم به محض پایان این بازه زمانی و حصول بلوغ، آیا رشد حاصل شده است یا خیر؟ معنای این فرض، این است که آیه شریفه میفرماید: تا زمان 1 حصول بلوغ، کودکان را امتحان کنید تا اگر در زمان بلوغ رشید بودند، اموالشان را به آنها رد کنید.
5. اردبيلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، 14جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه، چاپ اول، 1403ق.