چکیده:
در دورۀ مشروطه و پس از آن، شاعران زیادی در سرزمین بختیاری پای در عرصۀ شعر و ادب نهادهاند که بسیاری از آنان ضمن تسلّط بر زبان و ادبیّات فارسی معیار و سرودن اشعار خود به زبان فارسی، آثاری نیز با گویش بختیاری ارائه نمودهاند و در این میان، تعدادی از شاعران بختیاری نیز به صورت ویژه به سرودن اشعار خود به گویش بختیاری پرداختهاند. از پیشگامان برجسته و مشهور شعر بختیاری در این دوران، میتوان از «مُلا زُلفعلی بختیاری» نام برد که آثار او سرآغاز تحوّل بزرگی در شعر گویشی بختیاری معاصر به شمار میرود. ملّا زُلفعلی بختیاری از پیشروان شعر گویشی بختیاری، پیش از دارابافسر است. اشعار وی با واژههای اصیل بختیاری، بیانگر تبحّر و اِشراف فراوانی است که وی به گویش بختیاری داشته است. از ملّا زُلفعلی دو اثر مهم و تعدادی اشعار پراکنده بر جای مانده است؛ «معراجنامه» و «حدیث کساء» که نشان از قدرت شاعری و توانایی این شاعر در گویش بختیاری دارد. معراجنامه را در شرح معراج پیامبراکرم(ص) و جانبداری از لُرهای بختیاری و منظومۀ حدیث کساء را در ستایش خاندان نبوّت و امامت سروده است. با توجّه به اهمیّت ملّا زُلفعلی در سرودن شعر گویشی (بختیاری) و نشان دادن جایگاه او در این زمینه، این مقاله به معرّفی شاعر و بررسی اندیشههای محوری شعرش میپردازد. این تحقیق، به روش توصیفی - تحلیلی و بر پایۀ منابع کتابخانهای نگارش یافته است.
During the Mashroteh era and thereafter, many poets in the land of Bakhtiari have participated in the field of poetry and literature, many of them have mastered Persian language and literature and they have written works in the Persian dialect and they have also presented the works in the Bakhtiari dialect. Meanwhile, a number of Bakhtiari poets have particularly devoted their poems to the Bakhtiari dialect. One of the most prominent forerunners of Bakhtiari poetry in this era is Molla Zolfali Bakhtiari, whose work marks the beginning of a major revolution in contemporary Bakhtiari dialectic poetry. Molla Zolfali Bakhtiari is one of the pioneers of Bakhtiari dialect poetry before DarabAfsar. His poems in the original words of Bakhtiari indicate he was proficient in the Bakhtiari dialect. Molla Zolfali has two important works and some scattered poems - "Mearajnameh" and "Hadith of Kasa" which show the poet's authority and ability in the Bakhtiari dialect. He has written "Mearajnameh" in ascension of Prophet Muhammad (PBUH) and in favor of Bakhtiari’s Lore people and "Hadith of Kasa" in praise and greatness of the Prophet's family and Imams. Considering Molla's important role in writing poetry (Bakhtiari) and showing his position in this field, this article introduces the poet and it deals with the poet's opinions and his major thoughts on poetry. This research is descriptive-analytical and it is based on library resources.
خلاصه ماشینی:
بسیاری از واژهها، قرائنی به دست کرزن داده تا بگوید که گویش بختیاری بخشی از زبان فارسی است؛ برای مثال «دُوهدَر» تحریف شدۀ واژۀ «دختر» یا «ایخُوم» یعنی «میخواهم» ولی هیچ رابطهای لغوی بین واژههایی مثل «تِیَم» و «چشم» و «نُفت» و «دماغ» و «بَوُم» یعنی «پدرم» و «پاکش» یعنی شلوار وجود ندارد … من گفته راویلنسون را میپذیرم که گفت گویش لُری بخشی از زبان فارسی قدیم با مخلوطی از لهجۀ پهلوی است که در دورۀ ساسانیان (قرن سوم تا هفتم میلادی) رواج داشته است» (مکبنرز، 1373: 97).
حدیثِ کساء که اوّلین شعر شناخته شده به گویش بختیاری است، اینچنین آغاز میشود: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ay ke az asle bado nik xavar xot dāri / pardeye ayb makon pāre ke xot sattāri برگردان: ای کسی که از اصل بد و نیک خبر داری، پردۀ عیبهای ما را پاره مکن، چون تو ستّارالعیوب هستی.
» مُلای بختیاری دقیقاً به همین موضوع در شعر خود اشاره کرده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (زُلفعلیبختیاری، 1379: معراجنامه) ye qadri rahd bālātar, begod jerbil: ay sovār / ke ay bālātar ar āyom, nadārom γowveye bondār برگردان: قدری بالاتر رفت، جبرئیل گفت: ای سوار (حضرت محمّد (ص)) اگر بالاتر بیایم، قدرت این کار را ندارم.
ملّا زُلفعلی خود به این مسئله که شعرِ طنز و شوخی سروده است، در جایجایِ دیوانش تصریح کرده و سروده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (زُلفعلیبختیاری، 1379: 48) mojrem čono ŝari ze to ŝooxi vāboo / vallāh ze to hič neyā čono kār be dar برگردان: ای مجرم، اینچنین شعری از تو باید شوخی باشد، به خدا قسم از تو هیچ (هرگز) چنین کاری برنمیآید.