چکیده:
مصدریابی روایات تفسیر التبیان، به وضوح نشان میدهد که منابع حدیثی طوسی، فقط کتابهای شیعی نبوده، بلکه از کتب سنی بهوفور بهره گرفته است. یافتهها نشان داد تفسیر طبری، بیشترین تأثیر را بر تفسیر التبیان داشته است. در این میان، روایات مشترکی بین مصادر شیعه و سنی یافت شدهاند که در منابع تفسیری و روایی فریقین به دو صورت، قابل ردیابی بودند؛ روایاتی که الفاظ یکسان یا همسان دارند و روایاتی که مضمون و محتوای مشترک، با الفاظ تا حدودی متفاوت دارند. بررسی تاریخی این روایات، به شناخت تعامل و رفتوآمد روایات تفسیری در منابع ﺷﻴﻌﻪ ﻭ سنی کمک زیادی میکند. از سوی دیگر، روش طوسی در اخذ و شیوۀ گزارش و انعکاس احادیث در این مقایسۀ منابع بهخوبی روشن میشود. تقطیع، نقل به معنا، ادراج و تصحیف در متن و سند، از عوارض روش طوسی در نقل روایات التبیان هستند.
Sourcing the hadiths in the commentary of Al-Tibyan clearly proves that the Shiite books were not its only narrative sources but Shaikh Tusi has much used of the Sunni books as well. Among other sources, the commentary of al-Tabari has had the utmost influences on Al-Tibyan; two kinds of narratives found here commonly are traceable in exegetical and traditional sources of the two groups: narratives with the same or similar words and narratives with similar themes but almost different words. Historical examination much helps to learn about the interactions of the Sunni and Shiite sources in the exchange of exegetical narratives. On the other, this comparative study clarifies Shaikh Tusi’s method in taking and reporting the narratives. Cutting (taqti’), paraphrasing, infusing (idraj), and inadvertent mistaking (tashif) in the text and chain of authorities (sanad) are among the damages of Tusi’s method in the quotation of the narratives.
خلاصه ماشینی:
تحقيقات فوق ، منابع مورد استفادٔە شيخ طوسي براي تفسير التبيان را به صورت کلي و در همۀ زمينه هاي تفسيري معرفي نموده اند؛ اما اين پژوهش ، در پي يافتن مصادر «روايي » تفسير التبيان است که به کمک جستجوي روايات در منابع فريقين از طريق نرم افزارهاي تخصصي و پس از تلاش هاي مداوم ، مشخص شده اند.
در منابع شيعي ، شريف مرتضي کاملا مطابق سند و متن طوسي گزارش کرده ؛ «ما روي عنه (ع ) من قوله : جعلت لي الأرض مسجدا و ترابها طهورا» [١٩، ص١٥٣ و ١٥٤]، اما در منابع اهل سنت ، با مرفوع کردن حديث تا پيامبر(ص ) و نيز انداختن کلمۀ «ترابها» نقل شده است [نکـ .
در منابع شيعي ، کليني اين روايت را مزيد بر متن شيخ طوسي نقل کرده ؛ «قال رسول لله (ص ) الکمأة من المن و المن من الجنة و ماؤها شفاء للعين » [٣٨، ج ٦، ص ٣٧٠] و در منابع شيعيان غير امامي ، قاضي نعمان کاملا مطابق متن طوسي ، اما به نقل از امامعلي (ع ) گزارش نموده است [٣٣، ج٢، ص١٤٧].
اين روايت در منابع شيعي با واسطۀ امام علي (ع ) از پيامبر(ص ) [٢٣، ج ٢، ص ٦٤] و در کتابهاي اهل سنت کاملا مطابق نقل شيخ طوسي [٢٨، ج ٢١، ص ٨٥] آمده است .
در منابع اهل سنت نيز اين روايت از پيامبر(ص ) ولي کاملا مطابق متن شيخ طوسي ، نقل شده است [٢، ج ٨، ص ٤٢٩؛ ٣، ج ١، ص ٥٨٩؛ ٢٨، ج٢٧، ص ٢٦].