چکیده:
این نوشتار به روش تحلیلی و توصیفی، امکان و منشأ مسئولیت اخلاقی در نظریه خودگروی را بررسی میکند. خودگروی اخلاقی نظریهای هنجاری است که با تأکید بر ارزشهای خودگرایانه، انسان را صرفاً مسئول تأمین منافع شخصی میداند. یعنی آدمی باید به دنبال بیشترین خیر برای خود و فارغ از دیگران باشد. از جمله مسائلی که این نظریه در تبیین و توجیه با آن مواجه است مسئله «دیگری» و «مسئولیت اخلاقی» در قبال دیگران است؛ «دیگری» موضوعی جدی است و بسیاری از ارزشهای اخلاقی در پیوند با دیگران ارزش و معنا پیدا میکند. نگاه خودگرایانه، به بیارزشی اخلاق اجتماعی و نگاه ابزاری به دیگران میانجامد. انسان خودگرا برای ارضای لذت و شادکامی شخصی و تأمین رضایت خویش مسئولیتپذیر است و این نگاهی ابزاری و غیراصیل به مسئولیت اخلاقی در قبال دیگران است. هرچند امکان مسئولیت اخلاقی، در قبال خود یا مسئولیت اخلاقی غیراصیل در قبال دیگری، در این نظریه وجود دارد اما این تبیین موجب محاسبهگری و استفاده ابزاری از دیگران میشود.
This study investigates the feasibility and source of ethical responsibility in the theory of egoism through a descriptive-analytical method. Ethical egoism is among normative theories which-through emphasizing egoistic values - sees Man as mere responsible for securing his individual interests, one who gains the most of benefits for himself without altruistic considerations. The main challenge with which this theory is faced in explanation is the issue of “other” and ethical responsibility for others. This is a serious challenge because many of ethical values hold value and meaning only in relation with “others”. Thus, adopting an egoistic position, results in devaluation of social ethics and adoption of an instrumental view toward others. An egoist human being accept responsibility only for satisfying his individual happiness and joy, gaining personal satisfaction and securing collaborative benefit aimed at securing human life while this is an instrumental and non-authentic view toward responsibility. Although ethical responsibility seems feasible in this theory, such a view results in a kind of calculation of benefit and instrumental misuse of others. This study has tried to explain the position of joy (pleasure) in the thoughts of egoists and show that egoists follow altruistic inclinations to satisfy their pleasures.
خلاصه ماشینی:
انسان خودگرا براي ارضاي لذت و شادکامي شخصي و تأمين رضايت خويش مسئوليت پذير است و اين نگاهي ابزاري و غيراصيل به مسئوليت اخلاقي در قبال ديگران است .
مقدمه خودگروي اخلاقي (moral egoism) نظريه اي هنجاري است که بر اساس حب ذات و شواهد روان شناختي تأکيد دارد که انسان بايد به دنبال رساندن بيشترين خير و رفاه شخصي به خود باشد و مسئوليت اصيل انسان فقط در قبال خود و منافع شخصي است .
لذا ديگر جايي براي ارزش ها و تعهدهاي اخلاقي باقي نميماند و اين در نهايت به نفي هر گونه تعهد و مسئوليت در خودگروي ميانجامد؛ در نتيجه ، انسان خودگرا در قبال هيچ فردي مگر خودش تعهد و مسئوليتي ندارد.
خودگرايان براي اين پرسش که چرا بايد در قبال ديگران تعهد و مسئوليت اخلاقي داشت پاسخ هاي گوناگوني دارند.
آين راند (Ayn Rand) در کتاب فضيلت خودپرستي اصل اجتماعي خودگروي را اين گونه توصيف ميکند: «همان گونه که زندگي در خود هدف است ، هر فرد نيز در خود هدف است و نه وسيله اي براي هدف ها يا رفاه ديگران » (راند، ١٣٧٢: ٣٦-٤٢).
شايد انسان خودگرا به ديگران توجه دارد اما اين فقط براي تأمين منافع شخصي است .
از اين رو، رفتارها و مسئوليت هاي اخلاقي انسان در قبال ديگران که منجر به افزايش لذت و خير ذاتي شود پسنديده است .
لذت شخصي انسان از مسئوليت پذيري و اعمال نوع دوستانه ، خير ذاتي است ؛ زيرا به افزايش خوشي فرد ميانجامد و ديگران نيز ابزاري براي رسيدن به اين لذت و خير ذاتي هستند.
يعني فرد در قبال خداوند يا ديگران و براي خود آنها مسئوليت ذاتي و تعهد اخلاقي داشته باشد.