چکیده:
نماد (سمبل) در شعر و ادبیّات معاصر از جمله شعر انقلاب و دوران موسوم به دوران دفاع مقدس حضوری چشمگیر دارد، با این حال سبک و شیوۀ استفادۀ شاعرانِ انقلابی و جنگنگار از این جادوییترین ابزار خیال ادبی چندان دقیق و جامع به قلم تحقیق درنیامده است. از همینرو، نگارنده این نوشتار بر آن شد تا با تکیه بر چند شاعر نام آشنا، جلوهای از هنرنماییهای شعر پایداری انقلاب را - از دریچۀ نمادها- در منظر تماشا و تأمل قرار داده و بدین طریق میزان خلاقیّت و نوآوریهای شاعران آرمانگرای این دوره را ارزیابی نماید. پژوهش حاضر که نمادها را در دورۀ مورد مطالعه، از زاویۀ معنا و درونمایه، به تحلیل نشسته به این جمعبندی رسیده است که: برخی از سخنوران با تمرکز بر نمادهای ملّی و اساطیری و تطبیق آنها با الگوهای تاریخی-حماسی انقلاب و دفاع مقدس، برجستهتر از همگنان ظاهر شدهاند. شاعران دیگر با ورود به جنبههای احساسیتر انقلاب و جنگ، از نمادهای عرفانی، ادبی و سیاسی بهره میگیرند. عدّهای هم نمادها را بیشتر، وسیله و دستمایۀ پرواز خیال قرارداده و بالاخره برخی نیز با استخدام نماد در کالبدطنز،سبکوسیاقی متفاوت از خویش به یادگار گذاشتهاند.
خلاصه ماشینی:
نمادهای ملی و اساطیری به دو شیوه در شعر این دوره خودنمایی می کنند: گاهی به واسطۀ تلفیق با نمونه های تاریخی و اسلامی- که در بخش ویژۀ خود یعنی نمادهای دینی و مذهبی از آن سخن خواهیم گفت - و گاه با ترکیب و تقابل با نام های تاریخ معاصر، بخصوص تاریخ جنگ ، مانند: گر دو روزی رسته ای از تیغ تیزرستمی خ ــود نمـانی جاودان آسوده ای پور پشنگ (موسوی گرمارودی، ١٣٨٩ الف : ٧٠) شاعر در بیت بالا، رستم را رمز "رهبر فقید انقلاب " و افراسیاب را نماد "صدام " گرفته است .
مثلا نمادهایی چون : آب ، باران ، دریا، اقیانوس ، قطره ، حباب ، خورشید (و آفتاب )، خفاش ، ماه (و مهتاب )، سایه ، شرار، آتش ، شعله ، فانوس ، چراغ ، شمع ، پروانه ، لاله ، شقایق ، سرو، درخت ، سپیده ، صبح ، ستاره ، شهاب ، آبشار، فواره ، غبار، سوار، سفر، جاده ، عقاب ، کرکس ، کبوتر و بسیاری دیگر و باریک بینی هایی که شاعر با استفاده از نمادهای فوق به دست می دهد یادآور سیاق سخن شاعران سبک اصفهانی یا هندی است : اگــر از "کبــوتر" نگــویم ســخن م ـــرا "خـــون پـــرواز " برگـــردن اســـت (بیگی حبیب آبادی، ١٣٨٨: ٢٠٦) فارغی یا عاشق راه خود را بگزین گر "شرار" ی برخیز ور "غبار" ی بنشین (معلم دامغانی، ١٣٨٩: ٢٠) با این حال ، همواره ، این مضامین و تصاویر بکر و دست ناپسود است که نمادهای ادبی را در حلقۀ خود در می آورد و بر صفحات دفتر شعر ماندگار می سازد، مانند: پیش از تو هیچ "اقیانوس " را نمی شناختم که عمود بر زمین بایستد ...