چکیده:
یکی از ویژگیهای سبک حافظ، آشناییزداییهای ویژۀ اوست؛ در این جستار کوشش میشود، بنا بر آموزههای روش صورتگرایی روس (فرمالیسم)، شگردهای نوآورانه و اختصاصی سبک شخصی حافظ موردبررسی قرار گیرد. نتایج پژوهش نشان میدهد که حافظ علاوه بر شگردهای معهود و کارآمدی که دیگر شاعران نیز از آنها بهره بردهاند؛ از شیوههایی شاخص همچون: ساختارشکنی در تلمیح، همنشینی و همجواری واژگانی در بافت کلام؛ جابهجایی ضمیر، ایهام تعریض، ایهام دیداری، ایهام شنیداری، محتملالضدین، متناقض نما و غافلگیری هنرمندانه نیز در سبک شخصی خویش بهره گرفته است.
خلاصه ماشینی:
نتایج پژوهش نشان می دهد که حافظ علاوه بر شگردهای معهود و کارآمدی که دیگر شاعران نیز از آن ها بهره برده اند؛ از شیوه هایی شاخص همچون : ساختارشکنی در تلمیح ، هم نشینی و هم جواری واژگانی در بافت کلام ؛ جابه جایی ضمیر، ایهام تعریض ، ایهام دیداری، ایهام شنیداری، محتمل الضدین ، متناقض نما و غافل گیری هنرمندانه نیز در سبک شخصی خویش بهره گرفته است .
از این میان دو کتاب : ساختار و تأویل متن از بابک احمدی (١٣٨٢) و رستاخیز کلمات از محمدرضا شفیعی کدکنی (١٣٩١) بیشتر سودمند افتاد و مقالاتی نیز در این خصوص به تحریر آمده است ازجمله : صورحسن تعلیل در شعر حافظ از قدرت قاسمیپور و پروین گلی زاده (١٣٩٥)؛ فراتر از ایهام نوشته حسین آقاحسینی و فاطمه جمالی (١٣٨٤) و ایهام ترادف ویژگی سبک منحصر به فرد حافظ از احمد ذاکری و دیگران (١٣٩٤).
چند نمونه میآورم ؛ مثلا واژه حلقه که حافظ همیشه با آن ایهام میسازد، با این معانی برای ما مأنوس است : حلقۀ زلف ، جماعت ، حلقۀ گوش ، حلقۀ در.
این معنی برای فارسی زبانان ناآشناست ولی شاعر با گرم رو در این بیت ، ایهام تناسب میسازد: تاب خوی بر عارضش بین کآفتاب گرم رو/ در هوای آن عرق تا هست هرروزش تب است (حافظ ، ١٣٧٧: ١٠٩).
این نوع از ایهام ، نادر است ؛ مثلا در بیت زیر: محتسب داند که حافظ عاشق است و آصف ملک سلیمان نیز هم (همان : ٤٣٣).