چکیده:
یکی از دشوارترین مسائل فلسفی، چگونگی علم واجبتعالی به اشیا قبل از ایجاد آنهاست. حکما و عرفا دیدگاههای متفاوتی دارند. ابنسینا علم را قبل از ایجاد اشیا با نظریۀ صور ارتسامیهای تبیین میکند که متأخر از ذات واجبتعالی هستند. ازآنجاکه دیدگاه وی بسیار دشوار است، برخی متأخرین تصور کردهاند منظور ایشان از علم ارتسامی، علم حصولی برای واجب است؛ برهمیناساس اشکالات متعددی بر آن وارد کردهاند. این پژوهش 1) این قرائت نادرست را پیراسته و ثابت میکند که مراد ابنسینا از صور ارتسامیه، اثبات علم حصولی برای واجبتعالی نیست، بلکه ایشان نیز به علم حضوری برای باریتعالی معتقد است؛ 2) میتوان دیدگاه صور ارتسامیه را بر نظریۀ علم الهی در مرتبۀ حضرت ارتسام عرفا نیز تطبیق کرد.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش ۱) اين قرائت نادرست را پيراسته و ثابت مي کند که مراد ابن سينا از صور ارتساميه ، اثبات علم حصـولي بـراي واجب تعـالي نيست ، بلکه ايشان نيز به علم حضوري براي باري تعالي معتقد اسـت ؛ ۲) مي تـوان ديـدگاه صـور ارتساميه را بر نظريۀ علم الهي در مرتبۀ حضرت ارتسام عرفا نيز تطبيق کرد.
چگونـه اين گونـه باشـد؛ درحاليکـه صـور علمي بعد از ذات واقـع ميشـود؟» (ابن سـينا،۱۴۰۴ق ، ۳۶۴) ايشـان در اشـارات نيـز ميگويد: «ازآنجاکه واجب الوجود علم به ذات خويشتن در مرتبـۀ ذات دارد، قيوميـت وي مستلزم آن است که علم به کثرات داشته باشد؛ اما علم به کثرات لازم ذات و متأخر از ذات وي است ، نه اينکه داخل ذات و مقوم ذات باشد (ابن سينا، ۱۳۸۷: ۱۳۱) ميرداماد ميگويد نخستين کسي که دچار اين بدفهمي شد و از صور ارتسامي علـم حصولي برداشت کرد، شيخ اشراق بود؛ ازاين رو علم حضوري نورالانـوار را درمقابـل ديدگاه ابن سينا مطرح کرد.
ديدگاه ميرداماد دربارٔە نظريۀ صور مرتسم ميرداماد معتقد است نظريۀ صور ارتسامي به معناي علم حصولي نيسـت ؛ زيـرا معتقـد است ابن سينا در بخش هاي بسياري از تعليقات ، مبدأ و معاد و شرح عيون الحکمة صور معلوم را نسبت به واجب به حيثيت صدوري معرفي ميکند، نـه بـه حيثيـت حلـولي؛ به عبارت ديگر، صور علمي رابطۀ «عنه » با باري دارند، نه رابطـۀ «فيـه »؛ ازايـن رو علـم باريتعالي به اشيا، علم فعلـي حضـوري اسـت ، نـه علـم انفعـالي حصـولي.
» (ابن سينا، ۱۴۰۴: ۳۶۴) عرفا نيز ميگويند علم تفصيلي باريتعالي در مرتبۀ حضرت ارتسام واقع ميشود و اين مرتبه در صقع ربوبي است که فقط وجود علمي و عقلي دارد، نـه وجـود عينـي و خارجي.