چکیده:
سیاست «کشف حجاب» اجباری از دی 1314 بهمنزلة سیاست رسمی حکومت پهلوی اول به اجرا درآمد و براساس آن، با اعمال قدرت شهربانی، زنان به بیحجابی ملزم شدند. در شهریور 1322، در دورة پهلوی دوم، دولت به حذف قید «اجباری» در این سیاست حکم داد. این مقاله به بررسی مقاومت عاملان اجتماعی، بهویژه عاملیت زنانه، در مقابل اجرای این قانون اختصاص دارد و نشان خواهد داد که در سه مقطع اصلی، از 1306ـ1314، 1314ـ1320 و 1320ـ1322، سه صورت متفاوت مقاومت در برابر بیحجابی شکل گرفته است. آغاز جنگ جهانی دوم در 1318 و حادثة اشغال ایران از سوی متفقین در 1320 مهمترین تحولات ساختاریاند که زمینه را برای کنشگری عاملان اجتماعی فراهم آورده است. نیاز پهلوی دوم به حمایت یا دستکم عدم مخالفت علما و روحانیت با سلطنتش، تغییر مهم دیگری است که به احیای نهادی روحانیت بهعنوان یک نیروی مهم در موضوع حجاب کمک میکند. مقاله نشان خواهد داد که روند یکنواخت و برنامهریزیشدهای در مواجهة زنان با «کشف حجاب» وجود ندارد و در برآیند تأثیرات نیروهای پراکندة تاریخی و اجتماعی است که زمینه برای «بازگشت به حجاب» در 1322 فراهم میشود. زنان مجموعهای از راهبردها نظیر مقاومت مثبت و نوآوری در طراحی لباس، مقاومت منفی و درگیری فیزیکی با مأموران شهربانی، مهاجرت، خانهنشینی و پذیرش محرومیت اجتماعی و نیز شکواییهنویسی به مراجع قانونی و نظایر آن را در مقابله با سیاست بیحجابی در پیش گرفتند. در جریان همین مقاومت و بازگشت، احکام گفتار بعدی حجاب، مثل «حجاب بهمثابة آزادی» یا مسئولیت دولت به ترویج حجاب، و نظایر آن شکل میگیرد. در این مقاله، از شیوة فوکویی تحلیل روندهای تاریخی استفاده شده و از اسناد دست اول و گزارشهای رسمی شهربانی و وزارت کشور و تاریخ شفاهی در مقاطع زمانی پیشگفته بهره برده شده است.
خلاصه ماشینی:
بررسي چگونگي تجديد نظر در قانون «کشف حجاب » در مقطع ١٣٢٠ـ١٣٢٢ با تکيه بر مقاومت هاي فردي و نهادي قاسم زائري ١*، فاطمه يوسفي نژاد 2 چکيده سياست «کشف حجاب » اجباري از دي ١٣١٤ به منزلة سياسـت رسـمي حکومـت پهلـوي اول بـه اجـرا درآمـد و براساس آن ، با اعمال قدرت شهرباني ، زنان به بي حجابي ملزم شدند.
سؤال تحقيق ازاين رو، سؤال اصلي مقاله اين است که عـاملان اجتمـاعي چگونـه در مقابـل سياسـت «کشـف حجاب » مقاومت کرده اند؟ ضمنا به اين سؤال فرعي نيز پاسخ داده مي شود که شرايط ساختاري ضروري براي تجديدنظر در قانون «کشف حجاب اجباري » چگونه فراهم شد؟ اهميت و ضرورت مهم ترين فايدة اين پژوهش ، توضيح دقيق تر تاريخ کوتاه بي حجابي در ايران است .
درواقع ، بررسي روند مقاومت در مقابـل کشف حجاب را نه به منزلة يک امر تبعي و انفعالي به قانون جديد پوشش يا نحوة اجراي آن ، بلکه بايد به مثابة تداومي از روندهاي کلان تاريخي و سنت هاي اجتماعي ديرپاي جامعه و فرهنگ ايران در نظر گرفت که از جمله در اين مقطع ، خود را در مخالفت بـا سياسـت کشـف حجـاب نشـان مي دهد.
هيئت وزيران در نامه اي خطاب به آيت الله سيدحسين طباطبايي قمـي ، کـه از پيشاهنگان مخالفت با تصويب قانون کشف حجاب بود و در اعتراض به آن از مشهد بـه ري و از آنجا به نجف مهاجرت کرده بود و پس از برکناري رضاخان بـه مشـهد بازگشـته بـود، در تـاريخ ١٣٢٢/٦/١٢ از تأمين خواستة علما و متدينان خبر مي دهد: «آنچه راجع به حجـاب زنـان تـذکر فرموده اند دولت عملا اين نظريه را تأمين نموده است و دستور داده شده که متعرض نشـوند...