چکیده:
عوامل پیدایش مذاهب، اختلافنظر در مسائل خاصی بوده است و هر مسئلهای باعث اختلاف مذاهب نیست. بنابراین، باید در تحقیقات بهدقت همه مسائل را بررسی کنیم تا روشن شود کدام مسئله باعث اختلاف است و کدام چندان ربطی به اختلاف مذاهب ندارد. این مقاله دیدگاه چهار اندیشمند از مذاهب اسلامی درباره آیه «وما کنّا معذّبین حتّی نبعث رسولا» (اسراء: 15) را بررسی میکند و نشان میدهد این چهار نفر معتقدند خدای سبحان بندگانش را پیش از آمدن پیامبران عذاب نمیکند. با وجود اینکه هر چهار نفر، حسن و قبح عقلی را قبول دارند، فخر رازی و ابنقیم در صورت نبود آیه، عذاب را بر اساس حسن و قبح عقلی قبول ندارند، ولی دو نفر دیگر قبول دارند. پس در بحث حسن و قبح عقلی، خداوند متعال جدای از مخالفت با رسولان و به صرف فهم عقل، کسی را عذاب نمیکند.
خلاصه ماشینی:
زیرا این خود انحرافی است که باید از آن بپرهیزیم (همانگونه که پیمودن مسیر باطل حرام است؛ پس نسبت باطل دادن به غلط هم حرام است و همانگونه که نفی حق حرام است، نفی حقیقت از دیگران بدون دلیل یا با توهّم هم حرام است)، ولی زمانی که معصوم داوری میکند، به دلیل عصمت، ایشان مأذون است؛ اما کسی که سر تا پایش را نقص و کاستی فرا گرفته، چگونه میتواند چنین کند؟ در این مقاله، میخواهیم دیدگاه چند نفر از اندیشمندان جهان اسلام را که بهظاهر از نحلههای گوناگون هستند، درباره آیه 15 سوره اسراء «وَمَا کنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولًا» که دربردارنده بحث حسن و قبح عقلی است، بررسی کنیم که عبارتاند از: 1.
روشن است که زمخشری نظیر طبرسی با اینکه به حسن و قبح عقلی معتقد است ولی به هر حال با توجه به آیه، نظرش این است که تا خداوند متعال رسولان را نفرستد عذاب نمیکند و رسولان آمدند تا انسان را بر ادله عقلی راهبری کنند.
ابنقیم بعد از ذکر سخن نافیان، وارد بحث میشود و میگوید شکی نیست که اگر عذاب را قبل از بعثت اثبات کنند، آیه دلیل علیه مثبتان حسن و قبح عقلی است.
در نهایت، نتیجه اندیشه این چهار عالم با توجه به آیه در بحث حسن و قبح عقلی این است که خداوند متعال جدای از مخالفت با رسولان و به صرف فهم عقل، کسی را عذاب نمیکند.