چکیده:
بهپاخاستن در مقابل افراد در آغاز ارتباط برای حرمتنهادن به آنان، یکی از گونههای ارتباط غیرکلامی است که در بسیاری از فرهنگها در دنیا بهکار میرود. این رفتار غیرکلامی نوعی الگوی رفتاری در حوزه سبک زندگی نیز محسوب میشود. در فرهنگ مسلمانان، این رفتار در چنین مواردی صورت میگیرد: ادای احترام ملاقاتشوندگان به ملاقاتکنندگان، بهاحترام آموزگاران در کلاس درس و بهحرمت عالمان دین بههنگام ورود به مسجد و محل وعظ. با این رفتار، پیامهایی چون ابراز خوشحالی از دیدار، اظهار تواضع و تعظیم منتقل میشود. پرسش پژوهه فرارو این است که باتوجهبه پیام مندرج در این گونه ارتباطی، حکم فقهی آن چیست؟ این مقاله با روش تحلیلی، نخست، سند و دلالت روایات مرتبط با این موضوع را بررسی کرده است؛ سپس اندیشههای فقهی رایج را نقد کرده است؛ درنهایت، به این نتیجه دست یافته است که بهپاخاستن در موارد یادشده در آغاز ارتباط، اگر شامل تحقیر خود یا ایجاد تکبر در آن فرد نباشد، حرام نیست؛ همچنین، اگر در عناوینی چون اکرام مومن و ابراز مودت قرار گیرد، میتواند مستحب باشد و اگر ترک آن سبب آزار یا اهانت به مومن شود، حرام است.
خلاصه ماشینی:
تحقیق فرارو این کنش را با رویکرد فقه ارتباطات تحلیل کرده است؛ به این معنا که این پدیدۀ ارتباطی را نهتنها با همان رویکرد فقهی پیشینیان ـ یعنی تحلیل یک فعل جوارحی ـ بلکه علاوه بر بهرهبردن از آن رویکرد و مراعات قواعد مسلم استنباط و اجتهاد، این پدیده را ازمنظر پیام مندرج در آن (که مشتمل بر پیامهایی چون اظهار محبت و تواضع و تعظیم است) نیز تحلیل فقهی میکند.
دستۀ چهارم: روایاتی که از بهپاخاستن در مقابل دیگران نهی کردهاند مگر اینکه این کار برای دین صورت گیرد: پیامبر9 در برخی روایات دیگر بهصراحت فرمودند این کار زشت است مگر برای خدا و امور دینی انجام شود (برقی، 1371ق، ج1: ص233).
این سخن نشان میدهد که او خود تنها نیست که باتوجهبه رویکرد خاص او این تضعیف را سبک بشماریم؛ بلکه این جمله هم تضعیف وی را تقویت میکند و هم عبارت مرحوم نعمانی، از شاگردان برجستۀ مرحوم کلینی را به چالش میکشد: «لیس بین جمیع الشیعة ممن حمل العلم و رواه عن الأئمة: خلاف فی أن کتاب سلیم بن قیس الهلالی أصل من أکبر کتب الأصول التی رواها أهل العلم من حملة حدیث أهل البیت: و أقدمها» (نعمانی، 1397ق: ص101-102)؛ زیرا نقل ابنغضائری نیز از «جمعی از اصحاب» است؛ پس با هم تعارض میکنند.