چکیده:
بیشک کاربردهای متنوع سیاق در کلمات فقها، نقـش ایـن قاعـده در توسـعة اسـتنباط حـکم از آیاتالاحکام را به روشنی اثبات میکند. مساله اصلی این پژوهش نیز تبیین و ارزیابی جایگاه و کاربرد سیاق در فقه القرآن است. در این مقاله، نخست ماهیت و معنای سیاق بیان شده، سپس گونههای مختلف آن همچون سیاق کلمات، جملهها و آیات بررسی شده است. اعتبار سیاق به عنوان مستند حکم شرعی، مشروط به پیوستگی و عدم فاصله، ارتباط صدوری، ارتباط موضوعی و... بوده و در صورت نبود آنها سیاق ثابت نمیشود و نمیتوان آن را به عنوان یک قرینة متصل در تفسیر آیات الاحکام استفاده کرد. بر این اساس، حجیت و اعتبار قاعده سیاق، علاوه بر شرایط مورد نظر، مستند به ظواهر قرآن و سیره عقلا بوده و بازگشت آن به هماهنگی درونی سخنان فرد حکیم میباشد. در این نوشتار، با احراز شرایط و دلایل یاد شده، شماری از کاربردهای سیاق در آیات فقهی قرآن، از جمله استفادة ملازمه از سیاق، استیفای معانی و کشف مفاهیم مقصود، چگونگی تقسیم اموالمیت و موضوعیت حرج در وجوب تیمم نیز بیان شده است.
خلاصه ماشینی:
در این نوشتار، با احراز شرایط و دلایل یاد شده، شماری از کاربردهای سیاق در آیات فقهی قرآن، از جمله استفادة ملازمه از سیاق، استیفای معانی و کشف مفاهیم مقصود، چگونگی تقسیم اموالمیت و موضوعیت حرج در وجوب تیمم نیز بیان شده است.
(سیوطی، بیتا، ج2، ص311) بیتردید اصل قرینه بودن سیاق و تاثیر آن در الفاظ و جملهها، از جمله اصول رایج در محاورههای عرفی است و قرآن کریم نیز از این قاعده عمومی مستثنی نیست و از این امر در معنارسانی و توسعه مفهومی آیات استفاده کرده است؛ از اینرو، کاربرد سیاق آیات در تفسیر و استنباط احکام همواره مورد توجه ائمه اطهار(، شاگردان ایشان و فقهای امامیه بوده است و در متون فقهی از آن بهره بردهاند.
پیوستگی و عدم فاصله در نزول: از آنجا کـه دلالت سیاق بـر ظهور کلام استوار و شرط حجیت ظواهر آن است که دلالت آنبرمطلب شفاف و واضح باشد، بـه گونهای که عرفا سبب ایجاد ظهور لفظ مورد نظر در معنای خاص بشود اگر آیات به یکدیگر متصل باشند، میتوان وجود این قرائن را احراز کرد، اما اگر آیهای که جمله مورد نظر ما در آن واقع شده، در فاصلهای قرار گرفته باشد که جملات قبلی مفهوم و معنای خاص خود را یافتهاند، دیگر از باب احاطه قرینهای نخواهد بود.
چون دلیل حجیت سیاق روش عقلا در عمل به ظهورات است، طبیعی است که سیره و روش عقلا در زمانی تحقق مییابد که آیات هم زمانی در نزول داشته باشند؛ در غیر این صورت جملات از یکدیگر جدایند و یکی از آنها نمیتواند شاهد و قرینه بر دیگری باشد.