چکیده:
ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻃﺮح وارهﻫﺎی ﺗﺼﻮﯾﺮی ﺣﺠﻤﯽ، ﺣﺮﮐﺘﯽ و ﻗﺪرﺗﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻧﺴﻮن در ﻣﯿﺎن آﯾﺎت ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه دوزخ و ﺑﻬﺸﺖ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﭘﺮدازد. ﭘﯿﮑﺮه ﻣﺎ ﺳﻪ ﺳﻮره واﻗﻌﻪ، اﻧﺴﺎن، اﻟﺮﺣﻤﻦ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﯾﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ ﺟﻨﮥ، ﻓﺮدوس، روﺿﻪ، ﻋﺪن، داراﻟﺴﻠﺎم، ﺟﻬﻨﻢّ ، ﺟﺤﯿﻢ، ﻧﺎر، ﺳﻘﺮ و ﺳﻌﯿﺮ در آﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. روش ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ- ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻃﺮح واره ﻣﺬﮐﻮر، ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان در آﯾﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻣﻨﻈﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ واﺣﺪﻫﺎی ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﻫﺮﯾﮏ از ﻃﺮح وارهﻫﺎ در ﭘﯿﮑﺮة ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﮐﺪاﻣﻨﺪ. ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ، ﻧﺸﺎن دادن ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ ﻃﺮحوارهﻫﺎی ﺗﺼﻮﯾﺮی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰارﻫﺎﯾﯽ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ، در ﻣﻠﻤﻮس ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎی اﻧﺘﺰاﻋﯽ- ﻣﺎﻧﻨﺪ دوزخ و ﺑﻬﺸﺖ- در ذﻫﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ. ﭘﺲ از ﺗﺤﻠﯿﻞ دادهﻫﺎ، ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻃﺮح واره ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺎ 38 ﻣﻮرد ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان و ﻃﺮح واره ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﺎ 8 ﻣﻮرد ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد را در ﭘﯿﮑﺮه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻃﺮح واره ﺣﺠﻤﯽ 37 ﻣﻮرد را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
در این آیه نیز جحیم در معنای دوزخ به کار رفته و با توجه به حرف اضافة «فی» میتوان گفت، برای دوزخ حجم در نظر گرفته شده است که مکانی برای بدکاران میباشد.
واضح است که در این آیه نیز همچون آیة قبل برای آتش جهنم، حجم در نظر گرفته شده است که کافران و مشرکان در آن جاودانه میمانند.
واضح است که در این آیه نیز با طرحوارة حجمی مواجهیم؛ چراکه قرآن کریم در قالب طنز و کنایه و با بازی با الفاظ ورد و مورد، آتش دوزخ را همان آبشخوری میداند که پیروان فرعون برای رفع عطش به دنبال آن بودند.
به بیان سادهتر، جهنم به عنوان یک حجم تصویر شده است که جایگاه مشرکان است، ولی دقیقا مشخص نشده است که مشرکان چه سهمی از این جایگاه را دارند؛ بنابراین جایگاه مشرکان، تمام اندازة جهنم را میتواند اشغال کند و از آنجایی که نشان دادن دو حجم مساوی در فضایی برابر با همان حجم ممکن نیست، از ایجاد نمودار برای این طرحواره صرف نظر میکنیم؛ چراکه هر اندازه جهنم را در ذهن گسترش دهیم، جایگاه مشرکان نیز به همان اندازه گسترش مییابد.
بنابراین در این آیه، میتوان عناصری از هر دو طرحوارة حرکتی و حجمی را یافت؛ چراکه لفظ «الی» به کار برده شده است و همانطور که در تفسیر هم آورده شد، به مسیر و راه رسیدن به بهشت اشاره شده است.
اما در این آیه به کسانی اشاره میکند که در راه خدا جهاد نکردند و با بهانههای مختلف دیگران را نیز از جهاد در راه خدا برحذر داشتند که خداوند آتش دوزخ را به آنان وعده میدهد.