چکیده:
اژدها در اساطیر اغلب ملل، نقشهای مهمّی ایفا میکند و دارای دو سویۀ منفی و مثبت است؛ در نمادگرایی منفی، موجود اهریمنی، دیو خشکسالی و بازدارندة آبها، بلا و بیماری، هرج و مرج و آشوب ازلی است و در نمادگرایی مثبت، کارکردهایی چون مادر کائنات، نخستین آفریده که آفرینش بدان بستگی دارد، نخستین شهریار، آورندة باران، زایا، نامیرا، نیروی خورشید و پدیدآورندة فصول و شب و روز، نگهبان گنجهای مخفی، خداگونگی، درمان بیماری، عامل کشف راز و آگاهیدهندگی دارد. مفهوم اساطیری اژدها در دو وجهة مثبت و منفی به عنوان نیروی اصلی اهریمن(شیطان)، دشمن آفرینش انسان و عامل هبوط و رمز تجلّی حقّ در دینهای گوناگون نمود پیدا کرده است. در اغلب نحلههای عرفانی نیز شاهد کارکردهای نمادین اژدها هستیم. در مقالة حاضر، نگارندگان با هدف کاویدن ریشة نقشهای اژدها در عرفان و با استفاده از روش تحلیل محتوا، کارکردهای اژدها در اساطیر و عرفان را واکاوی نموده و به این نتیجه رسیدهاند که در عرفان، اژدها در چهرۀ منفی خود نماد نفس و در شکل مثبتش به عنوان مظهر طاعت و نیروی حق، رخ نموده است و با توجّه به پیشینۀ اژدها در اساطیر ملل مختلف: نمادینگی نفس در عرفان، ریشه در کارکرد اژدها در اساطیر، به عنوان نماد هرج و مرج، دشمنی حقیقت و جهل دارد و نمادینگی نیروی حقّ، از قداست و خداگونگی اژدها در اساطیر ملل مختلف، سرچشمه گرفته است.
Dragons in negative symbolism, the evil deity, the duel of droughts and the deterrence of water, disease and chaos, and chaos and agitation, and in Positive symbolism, functions such as the cosmic mother, the first creator to depend on creation, the first martyr, the source of rain, the genesis, the impossibility, the power of the sun and the creator of the seasons, the night and the day, the guardian of secret treasures, godliness, the cure of the disease, the agent of mystery discovery. In mysticism, we also see the symbolic functions of the dragon. In the present article, the authors aim to explore the roots of the dragon's role in mysticism and use the content analysis method to examine the functions of the dragon in mythology and mysticism and conclude that, in the mysticism of the dragon, in its negative image, the symbol of the soul and in Its positive form has been manifested as the manifestation of the obedience and the power of the right, and according to the dragon's history in the mythologies of various nations: the symbolism of the soul in mysticism, rooted in the function of the dragon in mythology, as the symbol of chaos, the enemy of truth and ignorance, and symbolism The power of righteousness originates from the sacrament of God in the myths of various nations.
خلاصه ماشینی:
در اساطیر و ادیـان نیز اژدها و مار به هم آمیخته اند و شاید همین موجب شده اغلب پژوهشگران ، اژدهـای اساطیر را مار بزرگ قلمداد کنند؛ از جمله در اسـطوره هـای ایرانـی ، ضـحاک را کـه در اوستا، اژدهایی سه پوزه و در شاهنامه ، شـاهی خونخـوار اسـت کـه دو مـار از دوش او روییده ، نماد «مار» و صورت دیگر «اژی دهاک » دانسته اند؛ «اژی »(در سنسکریت اهی ) به معنی مار و «دهاک » ساخت اوسـتایی «داسـه »(اژدهـای سـه سـر در وداهـا) و دارای ده صفت بد است (کزازی ، ۱۳۸۸، صص ۱۱-۱۰).
مقاله هایی چون «دگردیسی و جابجایی در اسطورة ضحاک »(شـهبازی ، ۱۳۹۱، صـص ۶۰-۳۹)، «ضـحاک مار گرگ سان در اساطیر ایرانی »(قلی زاده ، ۱۳۸۹، صص ۱۰۲-۷۸) و «رستم اژدهـاکش و درفش اژدهاپیکر»(رضایی دشت ارژنه ، ۱۳۸۸، صـص ۷۹-۵۳) نیـز بـا اژدهـای اسـاطیر پیوند دارند اما هیچ یک از پژوهش های انجـام شـده بـه کارکردهـای مشـترک اژدهـا در اسطوره و عرفان ، پیوند نمادهای مربوط به اژدهـا در اسـطوره و عرفـان یـا ریشـه هـای اساطیری اژدها در عرفان نپرداخته اند.
اژدهـا جـانوری مقدس و مفید است که نماد خورشید، آب هـا، بـاران ، زاینـدگی و نگهبـان گـنج پنهـان به شمار می آید و مطابق برخی افسانه ها با اسطورة انسان - شـهریار نخسـتین نیـز پیونـد دارد و شاید به خـاطر وجهـة مثبـت اژدهـا در نظـر چینیـان ، نخسـتین شـهریار را کـه فایده های زیادی برای مردمش داشته ، به صورت اژدها تصویر کرده اند.