چکیده:
عبدالله بن عباس، صحابی مشهور و از سرآمدان حوزههای مختلف علوم اسلامی بهویژه تفسیر است. نگاهی اجمالی به منابع روایی مختلف اعم از تفسیر، تاریخ، لغت و... نشاندهنده کثرت روایات وی است. این مقاله با بهکارگیری روش کتابخانهای، جمعآوری، تجزیه و تحلیل دادهها، ضمن بیان دیدگاههای رجالیان درباره ابنعباس، در صدد تحلیل روایات متعارض رجالیان شیعه در این باره است. در کتابهای رجالی اهل سنت، بهتفصیل و در منابع رجالی شیعه، بهاجمال درباره وی سخن گفتهاند. اگرچه رجالیان اهل سنت، همگی بر مدح و توثیق ابنعباس تاکید کردهاند، در منابع شیعی بهدلیل روایات متعارضی که نخستین بار کشی آورده، بحثهایی جدی درگرفته است. تحلیل انتقادی پنج روایتی که کشی در جرح ابنعباس نقل کرده، نشان میدهد که سند آنها بهدلیل ضعف، اتهام و مجهولبودن برخی راویان، و متن آن به دلایلی از جمله ناسازگاری با واقعیت، تزلزل و جعل، غیرقابل اعتماد است. بر مبنای روایات کشی و برخی منابع تاریخی، عدهای با استناد به دلایلی از جمله، خطاب نامه 41 نهجالبلاغه، گزارشهای تاریخی و... مدعی سرقت ابنعباس از بیتالمال بصره شدهاند که این ادعا بهدلیل تناقض گزارشهای مدعیان، صراحت حضرت علیR در نام بردن از کارگزاران، بررسی حیات تاریخی ابنعباس و موضع او نسبت به ائمهk و... قابل رد است
خلاصه ماشینی:
در این میان برخی منابع همچون رجال شیخ طوسی تنها به ذکر نام ابنعباس بهعنوان راوی پیامبر (ص) (طوسی، 1415، ص42) و امام علی (ع) (همان، ص70) اکتفا کردهاند، برخی دیگر هم، مانند معجم رجال الحدیث(خویی، 1413، ج11، ص245)، ابنعباس را شاگرد پیامبر (ص) و عطاء بن ابی رباح را بهعنوان شاگرد ابنعباس دانسته است.
علی بن یزداد الصائغ جرجانی از عبدالعزیز بن محمد بن عبد الاعلی الجزری از خلف المحرومی۱ بغدادی از سفیان بن سعید از زهری نقل میکند که حارث میگوید: «امام علی (ع) ، ابنعباس را بهعنوان والی بصره نهاده بود، اما او تمام اموال بیتالمال بصره که مبلغ آن به دو هزار درهم میرسید، به مکه برده و امام را ترک نمود، هنگامی که این خبر به حضرت رسید، بر منبر رفت و گریه نمود و گفت: «اینکه پسرعموی پیامبر (ص) با این علم و منزلت چنین کاری را مرتکب میشود، چگونه میتوان به غیر او اطمینان داشت؟ بار خدایا من از اینها خسته شدهام، مرا از آنان راحت گردان و به سوی خود ببر.