چکیده:
شهادت از روی تبرع، به حالتی گفته می شود که شخصی داوطلبانه و بدون اینکه از وی خواسته شود، مبادرت به ادای شهادت نماید. مشهور فقیهان چنین شهادتی را در حق الناس فاقد اعتبار دانسته و دیدگاه خود را معلّل به مستنداتی از قبیل در مظانّ اتهام قرار گرفتن شاهد، اجماع و برخی از اخبار باب نموده اند. تبصره 2 ماده 155 ق.آ.د.ک. سابق که شهادت تبرعی را در حقوق الناس غیرمسموع تلقی می نمود و ماده 204 قانون جدید (مصوب 1392) که احضار شهود را منوط به تشخیص بازپرس یا معرفی شاکی یا تقاضای متهم می نماید، ناظر به همین استظهار فقیهان می باشد. در مقابل، جستار حاضر در پژوهشی توصیفی تحلیلی و با نگاهی مسئله محورانه، به بازخوانی مستندات پیش گفته پرداخته و با مناقشه در اعتبار آن ها، مقتضای ادله و قواعد باب را پذیرش شهادت شخص متبرع یافته است.
Gratuitousness witness refers to the state in which one person voluntarily swears in witness. The majority of jurisprudents have considered such kinds of witnessing in right of people as invalid and subject their view to the documentations such as witness’s being in charge of charges, consensus, or the hadiths on <em>bab</em>. The note 2 of the article 155 of the Civil Procedure Act considered gratuitousness witness inadmissible already, while the article 204 of the new act ratified in 2013 considered it subject to the inspector’s identification or to the plaintiff’s submission or to the accused request which is in accordance with jurisprudents statement. The present study has used a descriptive-analytical and problem-solving method to review the mentioned documentations and has criticized their validity and has contended that the indications related considerations and the rules of <em>bab</em> in admitting the witness of the intended person are of significance.
خلاصه ماشینی:
از تتبّع در آثار فقهی شیخ طوسی نیز اگرچه چنین استظهار میشود که مشارالیه در دو کتاب استدلالی خود خلاف و مبسوط حکم مسئله را مسکوت نهاده است، در کتاب فتواییاش النهایه بر این امر تصریح نموده است که «پیشی جستن داوطلبانه برای ادای شهادت قبل از درخواست حاکم مجاز نیست» (طوسی، 1400، 330).
محقق حلی فقیه نامبردار شیعه در شرایع و مختصر النافع افزون بر آنکه با قول مشهور موافقت دارد، اولین فقیهی است که دلیل حکم را معلّل به ورود تهمت نموده است؛ یعنی از آنجا که شهادت تبرعی موجب میشود شاهد در مظانّ اتهام قرار گیرد؛ بنابراین شهادت وی پذیرفته نمیشود (محقق حلی، 1408، 4/120؛ همو، 1418، 2/288).
ملامحسن فیضکاشانی محدث و فقیه برجسته قرن یازدهم هجری نیز با مشهور فقیهان همرأی است و مبادرت به شهادت قبل از طلب حاکم را موجب ورود تهمت بر شاهد دانسته، چنین شهادتی را در حقوقالناس نامقبول معرفی میکند (فیضکاشانی، بیتا، 3/280).
بنابراین، پذیرش سخن محقق حلی از این حیث با مشکل مواجه میشود؛ چه اینکه نه دلیلی بر وجاهت و مشروعیت تهمت عرفی و در نتیجه عدم مسموع بودن شهادات به صرف احتمال تهمت وجود دارد و دایره تطرق تهمت عرفى آنچنان وسیع است که پذیرش آن به ابطال اکثر شهادات منجر میشود؛ و نه در مصداق خاص مورد بحث(شهادت تبرعی) روایتی وارد شده است تا حکم مسئله با توجه به آن روشن شود.