چکیده:
صائب تبریزی از شاعران توانمند عصر صفوی است، وی با طرزی نو و بهرهگیری از شگردهای ادیبانه و تصویرسازیهای رنگارنگ دقیق و خیالانگیز، اندیشههای باریک و مفاهیم اجتماعی، اخلاقی، حکمی، فلسفی و عرفانی را هر چه زیباتر و حیرتانگیزتر به مخاطب تعلیم میدهد. صائب عارف اخلاقمداری است که با دیدی متفاوت تمام هستی را پیکرتراشی و نقاشی میکند و هنرمندی است که عنصر تصویر را با تعالیم اخلاقی در میآمیزد و با پیوند آنها مفاهیم اخلاقی را تجسم میبخشد تا حدی که مخاطب را در اعجاب هنری توام با لذت تعلیم قرار میدهد و تعالیم اخلاقی را در جان مخاطب حکاکی میکند. در این پژوهش به سبب وفور تصاویر شعری و مفاهیم تعلیمی فقط به ارائه مناسبت تصویر با برخی مضامین اخلاقی در غزلیات صائب میپردازیم تا افق تازهای که وی با تصویرآفرینی برای خواننده با برانگیختن احساس و عاطفه و تبدیل معقولات ذهنی به محسوسات عینی همگان به نمایش گزارده و اینکه چگونه با عناصری خیالانگیز آموزههای اخلاقی را بهطور غیرمستقیم و موثر در ذهن خواننده مجسم و حکاکی، و در کام جان، شیرین و لذتبخش نمودهاست، بیان کنیم. در پژوهش حاضر با نگرشی تحلیلی به تبیین مناسبت تصویرپردازی با برخی از آموزههای اخلاقی در غزلیات صائب که بسآمد بالایی داشتهاند پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
شاعران بسياري با تصاوير گوناگون توجه به آداب سخن گفتن را به عنوان يک آموزه ي اخلاقي گوشزد کرده اند از جمله : سنگ دستک و آهن را مزن بر هم گزاف گه ز روي نقل و گه ز روي لاف زانک(ه وتالارناي،ک است و هر٨س٣و١،پنبه زار دفتر اودل ر ميان پنبه : چون باش٧د٠ ) شرار؟» «کم گوي و گزيده گوي چون در تا ز اندک تو جهان شود پر لاف از سخن چو در توان زد آن خشت بود که بر توان زد» (نظامي، ١٣٧٦ : ٤٦٣) «زبان بريده به کنجي نشسته صم بکم به از کسي که نباشد زبانش اندر حکم » (سعدي، ١٣٧٧ : ٥٣) «در سخن در ببايدت سفتن ور نه گنگي به از سخن گفتن » (سنايي، ١٣٧٧ : ٣١١) «سخن را به ميزان دانش بسنج که گفتار بيعلم باد است و دم » (ناصرخسرو، ١٣٧٨ : (310 «مگو آن سخن کاندر آن سود نيست کز آن آتشت بهره جز دود نيست » (فردوسي، ١٣٨٥ : ١١٩) بيش ازينرنج سخن بر لب نازک مپسند شکل گفتار به آن چشم سخنگو بگذار (همان ، ١٣٩١، ج ٥ : ٤٦٦٧) صائب همچون روانشناسي به خوبي آگاهي داشته است که زبان بدن ترجمه کلامي مفاهيم است و حرکات بدن بلندتر از واژه ها سخن ميگويند و زبان بدن محمل پيام هاي غيرکلامي و رازهاي مگوست .