چکیده:
نماد علامت، اشاره، کلمه، یا چیزی است که یک ویژگی چنان در آن بارز باشد که بتوان آن را نمایندهی آن ویژگی دانست و هدف از کاربرد آن، انتقال پیامی ورای مفهوم ظاهری خود است. این پژوهش با روش کتابخانهای و شیوهی توصیفی ـ تحلیلی نوشته شده است و هدف آن بررسی تطبیقی مفاهیم تمثیلی و نمادین مار در آثار حماسی، غنایی و عرفانی (با تکیه بر شاهنامهی فردوسی، خمسهی نظامی و مثنوی مولوی) است. ابتدا مفاهیم تمثیلی و نمادین این جانور در حیطههای حماسه، غنا و عرفان بیان میشود. سپس درصد تطبیق مفاهیم تمثیلی و نمادین در دو یا هر سه اثر و درصد کاربرد مفاهیم نمادین مار در هر اثر تعیین میگردد. نتیجهای که از این مقاله به دست آمده، این است که 5/37 درصد مفاهیم مار (فرومایگی، آزاررسانی و پیچش) در هر سه اثر و 5/37 درصد (قدرتمندی، پاسبانی و تاریکی) در دو اثر مطابقت دارند؛ 25 درصد مفاهیم نیز فقط در یکی از سه اثر به کار رفتهاند. نیز 5/12 درصد مفاهیم در حیطهی حماسی و 25 درصد مفاهیم در حوزهی عرفانی است. برای مار هیچ مفهومی در حوزهی غنایی نیامده است. 5/62 درصد مفاهیم در دیگرحیطهها میگنجند.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش با روش کتابخانه اي و شيوه ي توصيفي ـ تحليلي و به گونه ي تطبيقي با هـدف بررسي مفاهيم تمثيلي و نمادين مار در شاهنامه ، خمسه ي نظامي و مثنوي معنوي نوشـته شـده است و نشان مي دهد که مار در هر يک از آثار مورد بررسي در چه مفاهيمي به کار رفته است ؟ آيا بين مفهوم تمثيلي و نمادين مار در آثار مورد بررسي تطابق وجود دارد؟ کدام مفهوم مايـه ي حماسي ، کدام مايه ي غنايي و کدام مايه ي عرفاني دارد؟ آيا ميان مفاهيم تمثيلي و نمـادين مـار در آثار مورد بررسي با ديدگاه حاکم بر فرهنـگ ايـران باسـتان کـه در اوسـتا و متـون پهلـوي منعکس شده است تطابق وجود دارد يا خير؟ براي به دست آوردن پاسخي علمي ، نخست اين آثار مورد مطالعه ي دقيق قرار گرفتـه ؛ آن گـاه مفـاهيم تمثيلـي و نمـادين نهفتـه در تمثيـل هـا، استعاره ها و تشبيه هاي موجود در اين آثار برجسـته شـده ؛ نيـز مفـاهيمي کـه داراي مايـه هـاي حماسي ، غنايي و عرفاني هستند مشخص گرديده ؛ سرانجام با رسم نمـودار بـه مقايسـه ي ايـن مفاهيم پرداخته شده است .
امّا مقاله ي حاضر به بررسي تطبيقـي مفاهيم تمثيلي و نمادين مار در شاهنامه ، خمسه ي نظامي و مثنوي معنوي مي پردازد و ميزان دقيـق بسامد نام مار و درصد تطابق مفاهيم تمثيلي و نمادين را در سه اثر مورد بررسي نشان مـي دهـد و نيز حيطه هاي سه گانه ي مفاهيم (حماسي ، غنايي و عرفاني ) را مشـخّ ص مـي کنـد و سـرانجام بـه تطبيق مفاهيم تمثيلي و نمادين مار در اين آثار با نقش مار در اسطوره هاي ايراني کـه در اوسـتا و متون پهلوي آمده است مي پردازد.
Journal of Research Allegory in Allegorical and Symbolic Concepts of Snake in Epic, Lyric, and Gnostic Works (On the Basis of The Shah- Nameh by Ferdowsi, The Khamseh by Nizami, and The Masnavi by Molavi) Hamid Ayaz1, Soheila Mousavi Sirjani2 Ph. D Student of Persian Language and Literature, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.