چکیده:
در طی فرآیند تولید، عوامل مختلف انسانی و غیر انسانی دخالت داشته و بدون وجود آنها هرگز نمیتوانیم شاهد شکلگیری و پس از آن، سوددهی تلاشهایی که در این راستا انجام میگیرد باشیم. اما مسئله قابل توجهی که در همین زمینه وجود دارد، میزان اختصاص سود عملیات تولید به هر یک از این عوامل است. در آثار فقهای مذهب تشیع و همچنین در لسان اقتصاددانان، نظرات متفاوت و یا متناقضی در مورد مشارکت یا عدم مشارکت ابزار تولید در سود محصول یافت میگردد که هرکدام از آن آراء، مستند به ادلهای قابل تأمل میباشند. عدهای سهم ابزار تولید را تنها در اجارهبها میدانند و عدهای علاوه بر آن قائل به مشارکت این ابزار در سود محصول نیز میباشند. در مقاله حاضر پس از بررسی دیدگاه برخی از مکاتب همچون کمونیسم و مارکسیسم به دنبال پاسخگویی به این سؤال با تکیه بر آراء فقها بهویژه شهید صدر(ره) -که بیش از سایرین از منظر فقهی به این مسئله پرداخته است- میباشیم و در پایان پس از بررسی و نقد نظر ایشان به این نتیجه دست یافتهایم که میتوان برای ابزار تولید، سهمی از سود محصول علاوه بر اجارهبها را در نظر گرفت.
خلاصه ماشینی:
٢. عدم مشارکت صاحب ابزار در سود محصول و گرفتن اجاره ثابت شهيد سيد محمدباقر صدر(ره ) بر اين عقيده است که پرداخت اجرت ابزار توليد همچون چرخ بافندگي به صاحبانش ، قانونا منحصر به يک روش معين ، يعني پرداخت اجرت يا کرايه ميباشد؛ بنابراين هرگاه احتياج به گاوآهن يا تور ماهيگيري متعلق به غير باشد، بايد آن را اجاره کرد و صاحبان اين گونه وسايل نميتوانند خود را در سود محصول و توزيع درآمد سهيم بدانند.
امام موسي صدر سهم هاي عوامل توليد در مکتب هاي گوناگون اقتصادي را در جدولي به شکل زير مقايسه کرده است : عوامل توليد اسلام کمونيسم کاپيتاليسم کار سود ثابت + بهره بدون سود ثابت + بهره با سود ثابت (مزد) ضرر ضرر سرمايه بهره با ضرر سود ثابت سود ثابت (ربا) + بهره با ضرر ابزار توليد سود ثابت سود ثابت سود ثابت (اجاره بها) (اجاره بها) ايشان اما براي نظر خود مبني بر عدم جواز مشارکت ابزار توليد در سود محصول تنها به يک روايت در باب مزارعه اشاره مينمايند که شرح آن در بررسي ادله خواهد آمد.
اما آنچه در اين مجال بيشتر مبتلا بوده و مناقشات فراواني پيرامون آن برانگيخته شده است ، بحث زمين و بذر و همچنين ميزان مشارکت يا عدم مشارکت صاحب آن ها در سود حاصل از فعاليت توليدي ميباشد که اين امر نيز با موضوع اين نوشته داراي ارتباط وثيق مي باشد همان طور که شهيد صدر نيز از زمين به مثابه نماينده ابزار توليد نام برده اند و برخي احکام متعلق به آن را در ابزار توليد نيز جاري مي دانند (صدر، ج ٢، ص ٢١٨).