چکیده:
انسانها فطرتا طالب لذت و خوشی هستند و از رنج، گریزان. این جستار به مدد «روش توصیفی»، دیدگاه علامه جوادی آملی درباره لذت، چیستی و چندگونگی آن و آسیبشناسی و موانع ادراک آن را تبیین کرده است. یافتهها نشان میدهند که آیتالله جوادی، لذت را «ادراک ملایم» میداند و از آنجا که ایشان پیرو مکتب ملاصدرا است، لذت را امری وجودی میداند، نه همچون برخی از فلاسفه که فقدان درد را لذت دانستهاند. ایشان بر این باور است که شناخت و رفع حجابها و موانع ادراک لذات برتر، به انسان کمک میکند که زیست اخلاقی توام با بهجت و سرور داشته باشد؛ چراکه رسیدن به لذت و خوشی، مستلزم نیل به کمال حقیقی و رسیدن به قرب ذات کبریایی حضرت حق است. آیتالله جوادی آملی با تبیین لذت و موانع ادراک آن، قصد عبور از لذات جسمانی به لذات روحانی و قرب الهی را دارد؛ چیزی که در فلسفههای گذشته چندان مدنظر نبوده است. مطابق نگرش وی، بین ادراک لذات با قوای ادراکی و عوالم متعدد، ارتباط وجود دارد؛ به گونهای که لذت حسی با ادراک در قوه حس و عالم ناسوت مرتبط است، و هر چه سطح ادراکی انسان بالاتر رود، ادراک و نوع لذت نیز برتر از آن عالم خواهد بود. از سوی دیگر، نشان داده میشود که ایشان درباره درک هر چه بیشتر لذات برتر و پایداری آنها معتقد است که اگر انسان در شناخت صحیح مصادیق لذتها و رفع موانع آنها تلاش کند، به لذتهای پایدار و برتر میرسد.
مقاله پس از بیان تعریف لذت با نگاه ویژه صدرایی ایشان، آن را از چهار جهت مختلف «فعل و انفعال»، «تعلق به نشئه طبیعت یا آخرت»، «مطابقت با واقع»، و «میزان ادراک» تقسیم کرده است. با در نظر گرفتن دیدگاههای مختلف، میتوان موانع و حجابهای ادراک لذات برتر را نیز اینگونه برشمرد: «ظلمانی»، «نوری»، «مستور»، «باطن»، «متقابل»، «خودی»، «معرفت نفس»، و «شهود». پس از تعریف، چندگونگی لذت، و موانع درک آن، مقاله در بحث پایانی، به آسیبشناسی شناخت مصادیق حقیقی لذت پرداخته و عوامل «عدم تهذیب نفس» و «جهل» را مهمترین موانع درک برشمرده است.
خلاصه ماشینی:
ايشان بر اين باور است که شناخت و رفع حجاب ها و موانع ادراک لذات برتر، به انسان کمک مي کند که زيست اخلاقي توأم بـا بهجـت و سـرور داشـته باشـد؛ چراکه رسيدن به لذت و خوشي ، مستلزم نيل بـه کمـال حقيقـي و رسـيدن بـه قـرب ذات کبريـايي حضرت حق است .
با توجه به اين که بين اقسام لذت ها و انواع قواي ادراکي ارتباط وجود دارد، لازم است هر نوع لذت با ادراک مناسب آن ، و موانع و حجاب هاي ادراک هـر کـدام از لـذت ها از ديـدگاه ايشان بررسي شود؛ و در پايان ، با توجه به اين موانع ، به اشتباه در مصاديق لذات و چرايي آن که جهل و عدم تهذيب نفس است ، پرداخته شود.
اين نگاه به مقولۀ لذت ، با ادراک، قؤە عقل ، و مراحل عوالم ارتبـاط دارد و بـه هـر ميـزان سطح انسان از حيث ادراکي و مديريت عقلاني قواي نفس بالا رود، نوع و جنس لـذت هاي انسان نيز تغيير خواهد کرد و به واقعيت فطري نزديک تر ميشود.
از بيانات آيت اٰلله جوادي آملي چنين برميآيد که حجاب در مقابـل نيـروي ادراکـي قـرار دارد؛ چنان که اگر منظور از نيروي ادراکي، ادراک ظاهري باشد، حجاب آن نيز امور مـادي و ظاهري است ، و اگر منظور نيروي ادراکي باطني و معنـوي باشـد، حجـاب آن نيـز بـاطني و معنوي است (جوادي آملي، ۱۳۸۸و: ۲۰۰)؛ براي مثال ، بـراي «ديـدن » کـه امـري ظـاهري و مادي است ، ديوار، مانع و حاجب است که آن هم مـادي اسـت .