چکیده:
«تردید در مورد معامله» هنگامی روی میدهد که انشای منجز طرفین معامله بر بعض مردد از دو یا چند چیز تعلق گیرد. مشهور فقهای امامیه و نیز برخی حقوقدانان به دلایلی همچون اجماع، استناد به برخی روایات، محال بودن فرد مردد، ابهام، غرر، قابل اجرا نبودن این گونه معاملات، سفهی بودن، قیاس به صلح مردد و مخدوش بودن انشا، تردید در مورد معامله را منع کرده و آن را قادح صحت معامله دانستهاند. قانون مدنی ایران نیز به مطاوعت از قول مشهور، «معین بودن موضوع که مورد معامله باشد» را برای صحت معامله، اساسی دانسته است. نوشتار حاضر با نقد ادله منع تردید در مورد معامله و نیز با استناد به دلایلی همچون اطلاقات و عمومات، استناد به روایات در باب نکاح، وصیت و نذر مردد، صحت معاملهای را که مورد آن مردد است، متعین و همچنین تسری حکم صحت را به فرضی که مجموعه، متشکل از افرادی با قیمت مختلف باشد، ممکن میداند و در آخر نیز دو راهکار اشتراط و قرعه را برای تعیین مورد معامله پیش مینهد.
خلاصه ماشینی:
مشهور فقهای امامیه و نیز برخی حقوقدانان به دلایلی همچون اجماع، استناد به برخی روایات، محال بودن فرد مردد، ابهام، غرر، قابل اجرا نبودن این گونه معاملات، سفهی بودن، قیاس به صلح مردد و مخدوش بودن انشا، تردید در مورد معامله را منع کرده و آن را قادح صحت معامله دانستهاند.
برای تفاوت صورت دوم و سوم، محقق کرکی عباراتی آورده که مورد استناد شیخ انصاری نیز واقع شده است: مبیع در صورت دوم امر کلی غیر مشخصی است که قابلیت انطباق بر همۀ افراد مجموعه را دارد در حالی که در صورت سوم متمایز و جزئی ولی نامعین است؛ مثلا اگر فردی از چهل کیلو گندم موجود در انبار خود، بدون اینکه آن را جزءجزء کند، بیست کیلو را بفروشد، بیع به صورت دوم و اگر آن را به دو قسمت تقسیم کند و یکی از آنها را بفروشد، بیع به صورت سوم منعقد میشود (عاملی کرکی، 1414: 4/103).
کبرای استدلال (یعنی بطلان معاملات سفهی) نیز مورد خدشه قرار گرفته است، به اینکه اولا مناط بطلان، سفه معامل است نه معاملۀ سفهی و در صورتی که معاملهکننده سفیه نباشد، معاملۀ سفهیاش محکوم به صحت است (موسوی خویی، بیتا(ب): 4/216)؛ ثانیا اصل آزادی اراده و تسلط بر اموال معارض آن است؛ ثالثا مشمول ( لا تأکلوا أموالکم بینکم بالباطل( نیست و شبهۀ باطل بودن آن، از آنجا که این عقد به «تراضی» منعقد میگردد، منحل و معامله مشمول استثنای موجود در آیۀ شریفه میشود (ر.