چکیده:
مسئله اصلی این پژوهش، «تعین فرهنگی اجتماعی معرفت اعتباری»، از منظر مرحوم علامه طباطبائی در المیزان است. سوالات پژوهش عباتند از: خاستگاه معرفت های اعتباری چیست؟ عوامل اجتماعی فرهنگی به چه میزان در تعیین آنها موثرند؟ این معارف در چه سطحی شکل می گیرند؟ عامل مسلط در آنها چیست و بالاخره، هدف و محور اصلی تغییرات در معرفت های اعتباری چه چیزی است؟ برخی از نتایج این پژوهش در پاسخ به این پرسش هاست که مرحوم علامه طباطبائی، خاستگاه اصلی معرفت های اعتباری را فطرت و طبیعت انسان می داند. تاثیر عوامل اجتماعی فرهنگی را یک تاثیر اضطراری معرفی می کند. سطوح مختلف فردی، گروهی، حزبی و مانند آن، برای این معارف در نظر می گیرد. با وجود تاثیر عوامل مختلف اجتماعی و فرهنگی بر آنها، عامل اصلی تعیین کننده بر آنها را فطرت و طبیعت می داند. بالاخره، اصلی ترین هدف تغییرات در معرفت های اعتباری را اعتباریات پسینی قلمداد می کند. در این جستار، از روش های توصیفی تحلیلی، تحلیل محتوا و روش اسنادی استفاده برده ایم.
خلاصه ماشینی:
معنی دیگر این سخن، این است که انسان ابزار معرفتی ـ اجتماعی مناسبی برای ایجاد ارتباط با سایر حیوانات (لااقل، اجتماعی)، نیز در اختیار دارد و با تأمل و دقت در زندگی و رفتارهای فردی و اجتماعی آنها، میتواند به دنیای تازه و جذاب آنها راه پیدا کند و حتی برخی از تجربیات غریزی (و شاید فرهنگی)، آنها را مورد شناسایی و استفاده قرار دهد.
در نظر علامه، در کنار این دو اصل عمدة حاکم بر اعتباریات، دو اصل دیگر که خود از اندیشههای اعتباری محسوب میشود، نیز در تغییر و تحولات اعتباریات دخالت دارد: اصل «انتخاب سبکتر و آسانتر» و اصل «تغییر در اعتباریات».
دلیل اصلی وی، این نکته میتواند باشد که از نظر ایشان، اصل این دو معرفت، از جامعه ریشه نمیگیرد، اما آنها تحت تأثیر جامعه، دچار تغییر مصداقی قرار دارد.
2. در پاسخ به اینکه ارتباط بین معرفتهای اعتباری و ریشة وجودی آنها چگونه ارتباطی است؟ پاسخ علامه این است که پدید آمدن اندیشههای اعتباری، تحت تأثیر جامعه و فرهنگ، پدید آمدنی «اضطراری» بوده، فطرت انسانی، برای حفظ نظام اجتماعی انسان، آن را اقتضا میکند.
3. اما اینکه از نظر علامه، معرفتهای اعتباری، معرفتهایی «تاریخی» است؟ از سخنان مرحوم علامه اینگونه استفاده میشود که تطور و تحول که مستلزم تاریخی بودن معرفت است، در همه ادراکهای اعتباری و در جمیع شئون انفرادی و اجتماعی انسان موجود و مشهود است.
5. اما اینکه کارکرد معرفتهای اعتباری برای انسان و جامعه چیست؟ از مجموع بحثهای علامه در باب اعتباریات به دست میآید که پیدایش این مفاهیم اعتباری، در پاسخ به نیازهایی است که انسان در آنها واقع میشود.