چکیده:
دیدگاه اخلاقی ارسطو همواره یکی از مهمترین و پرنفوذترین دیدگاهها در فلسفه اخلاق بهشمار میرود. به همین دلیل، فلاسفه اخلاق تفاسیر متعددی از دیدگاه وی را ارائه نمودهاند که صحت و سقم این تفاسیر را تنها با مراجعه به کتب اخلاقی ارسطو میتوان تشخیص داد. یکی از مهمترین مسائل در فلسفه اخلاق ارسطو، بحث ماهیت معیار ارزش اخلاقی است. از عبارات ارسطو، معیارهای گوناگونی برداشت شده و یا قابل برداشت است. تحلیل و بررسی جایگاه هر یک از این معیارها موضوع پژوهش حاضر را تشکیل میدهد. در نوشتار حاضر سعی شده تا با تحلیل سخنان ارسطو، معیار ارزش اخلاقی از منظر وی استخراج شده و مورد بررسی قرار گیرد. نتایج تحقیق به تفکیک میان معیار ثبوتی و اثباتی منتهی شده است. معیار ارسطو در مقام ثبوت تشبه به خدایان، تامل نظری و فعالیت عقلانی است و معیار وی در مقام اثبات قاعده حد وسط و توجه به فاعل اخلاقی است. مهمترین نقدها بر معیارهای مذکور نیز عبارتند از: ابهام معیار ثبوتی، ناکافی بودن معیار عقلانیت، ناسازگاری با مبانی اخلاق اسلامی، فاصله داشتن با فضایل دینی، موجه نبودن معیار حد وسط و نیز موجه نبودن معیار فاعل اخلاقی.دیدگاه اخلاقی ارسطو همواره یکی از مهمترین و پرنفوذترین دیدگاهها در فلسفه اخلاق بهشمار میرود. به همین دلیل، فلاسفه اخلاق تفاسیر متعددی از دیدگاه وی را ارائه نمودهاند که صحت و سقم این تفاسیر را تنها با مراجعه به کتب اخلاقی ارسطو میتوان تشخیص داد. یکی از مهمترین مسائل در فلسفه اخلاق ارسطو، بحث ماهیت معیار ارزش اخلاقی است. از عبارات ارسطو، معیارهای گوناگونی برداشت شده و یا قابل برداشت است. تحلیل و بررسی جایگاه هر یک از این معیارها موضوع پژوهش حاضر را تشکیل میدهد. در نوشتار حاضر سعی شده تا با تحلیل سخنان ارسطو، معیار ارزش اخلاقی از منظر وی استخراج شده و مورد بررسی قرار گیرد. نتایج تحقیق به تفکیک میان معیار ثبوتی و اثباتی منتهی شده است. معیار ارسطو در مقام ثبوت تشبه به خدایان، تامل نظری و فعالیت عقلانی است و معیار وی در مقام اثبات قاعده حد وسط و توجه به فاعل اخلاقی است. مهمترین نقدها بر معیارهای مذکور نیز عبارتند از: ابهام معیار ثبوتی، ناکافی بودن معیار عقلانیت، ناسازگاری با مبانی اخلاق اسلامی، فاصله داشتن با فضایل دینی، موجه نبودن معیار حد وسط و نیز موجه نبودن معیار فاعل اخلاقی.
خلاصه ماشینی:
بنابراین پرسش اساسی این نوشتار آن است که از نظر ارسطو معیار ارزش اخلاقی چیست و چگونه میتوان اندیشههای به ظاهر ناسازگار ارسطو را با یکدیگر جمع نمود؟ به چه میزان میتوان آنها را درست و مطابق با واقع دانست؟ البته گرچه آثاری را میتوان یافت که به تبیین معیار ارسطو پرداختهاند، اما همه آثار مرتبط تنها به جنبه خاصی از بحث پرداختهاند و هیچیک از آنها مسئله معیار ارزش را بهطورکلی و با تفصیل مورد بررسی قرار نداده است و از لحاظ جامعیت در مسئله حاضر و تفکیک بحث بر اساس مقام ثبوت از مقام اثبات، تحقیق حاضر از سایر پژوهشهای مرتبط با دیدگاه ارسطو متمایز است.
با تحلیل فوق، پاسخ پرسش اساسی دیگری نیز روشن میشود؛ مبنی بر اینکه که آیا نیکبختی و سعادتی که ارسطو بهعنوان غایت افعال مطرح میکند، همان فضیلت است یا فضیلت امری مستقل از نیکبختی و سعادت به حساب میآید؟ از یکسو، ارسطو در فصل نهم کتاب اول با طرح فروض مختلف پیرامون مراد از سعادت، نیکبختی را فضیلت و یا یکی از فضایل میداند و در توجیه آن میگوید: «عقیده ما با کسانی که نیکبختی را فضیلت یا یکی از فضایل میدانند انطباق کامل دارد؛ زیرا فعالیت موافق فضیلت، از متعلقات فضیلت است» (همان، ص35).
بررسی معیارهای قابل طرح در مقام ثبوت نشان میدهد که ارسطو معیار ارزش اخلاقی را تشبه به خدایان میداند و با توجه به این ملاک، فعالیت نظری را ارزشمند میشمارد و از آنجهتکه انسان دارای جنبههای دیگری غیر از عقل نیز میباشد و برای بقای حیات ناگزیر از تأمین منافع حیاتی است، فعالیت و زندگی عاقلانه یا فضیلتمندانه دارای ارزش است.