چکیده:
جان هاسپرز، فیلسوف معاصر آمریکایی، از ناقدان بارز براهین اثبات وجود خدا، بهویژه برهان نظم است. وی بر آن است که نظریه فرگشتی داروین رقیب و بدیلی نیرومند برای خداباوری به حساب میآید و با وجود آن دیگر نیازی به فرضیه آفرینش و سامانگری الهی نیست. تحقیق پیش رو بر آن است تا دیدگاه او در این زمینه را به روش عقلی ـ تحلیلی بررسی کرده و در بوته سنجش گذارد. نتیجه تحقیق این است که نظریه فرگشتی با اشکالاتی، بهویژه از منظر فلسفه علم روبهرو است. افزون بر آن نظریه مزبور بر فرض صحت، کاملا با برهانهای خداشناختی از جمله برهان نظم و غایتمندی تلائم و سازگاری داشته، تبیینی طبیعی و فروپایه از زیستمندان است و در طول تبیین فراپایه و توحیدی قرار دارد، نه در عرض آن.
خلاصه ماشینی:
در این میان، تکیه بر نظریه فرگشت داروین از اهمیت ویژهای برخوردار بوده و بیش از هر مستمسک دیگری برای چالش با خداباوری و بهویژه برهان نظم و غایتمندی مورد استفاده قرار گرفته است.
تئوری فرگشت جانشین ناظم جهانی هاسپرز در ضمن انتقاداتی که بر برهان نظم و طرحمندی جهان دارد، مدعی است انگاره وجود ناظم جهانی در صورتی لازم مینماید که طریق دیگری برای تبیین موجودات زنده که برجستهترین نمونههای نظم و سازواریاند در کار نباشد.
شرح این مسئله را در سه محور کاستیهای نظریه فرگشت، فراپایگی تبیین خداباورانه و رابطه احتمال تصادف و منزلت برهان نظم پی میگیریم: الف) کاستیهای نظریه فرگشت این تئوری هنوز دارای ابهامات و اشکالات فراوانی است و جهان فکر و اندیشه نمیتواند بهعنوان نظریهای معتبر، جامع و بلامنازع به آن بنگرد.
این بدان معناست که اگرچه اصل انتخاب طبیعی میتواند موارد خاص تطابق و سازگاری موجودات آلی با محیط را توضیح دهد، اما نمیتواند توضیح دهد که چرا «انواع» فقط به حیات خود در سطحی که هستند ادامه نمیدهند، بلکه بر حسب قرائن، در جهت ارگانیسمهای عالیتر و پیچیدهتر تکامل مییابند.
در نگاه اندیشمندان مسلمان نیز نظریه تکامل از نظر فلسفی دلالتی بر بیبرنامگی، ناهدفمندی یا خودبسندگی جهان ندارد؛ بلکه میتواند نمایشگر گونهای از طرح و تدبیر و حکمت صنع باشد؛ و چه نظم و تدبیری بالاتر و شگفتانگیزتر از اینکه خداوند از یک موجود تک سلولی ساده، این همه موجودات عجیب و زیستگونههای شگفتانگیز ایجاد کند.
در عین حال بر فرض این تئوری بتواند در برهان نظم تردید افکند؛ وجود خدا بر براهین فلسفی خدشهناپذیر و قاطع دیگری استوار است.