چکیده:
اندرزها و حکمت های اردشیر ساسانی از لحاظ تربیتی چنان ارزشمند بود که علاوه بر کاربرد و استفاده فراوان در دوره ساسانی، در دوره اسلامی نیز به منزله منشوری برای فرمانروایان و منبعی غنی برای نویسندگان ادب و اخلاق و تاریخ به شمار می رفت. قابوسنامه از نصیحت نامه های نگاشته شده در قرن پنجم هجری است.موضوعات متنوع تربیتی قابوسنامه نشانگر آن است که عنصرالمعالی در نگارش آن، به منابع متعددی نظر داشته؛ بنابراین، بازیابی اندرزهای اردشیر ساسانی در این اثر جای بررسی دارد. اهمیت بازیابی اندرزهای اردشیر در قابوسنامه، تبیین فرآیندی است که حکمت های دوره ساسانی، در سده های نخست اسلامی با آموزه های اسلامی در باب مسائل تربیتی درهم آمیخت و آثاری تحت این شرایط پدید آمد که تا سده های اخیر در آموزش کودکان و نوجوانان مورد استفاده قرار می گرفت. با توجه به چنین فرآیندی، این سوال مطرح است که اندرزهای اردشیر چگونه و در چه زمینه هایی، در قابوسنامه مورد استفاده قرار گرفته است؟ در این نوشتار اندرزهای اردشیر بر اساس بخش های سه گانه حکمت عملی در قابوسنامه مشخص شده است. این مقاله به روش تاریخی با تحلیل و مقایسه اندرزهای اردشیر و حکمت های موجود در قابوسنامه نگاشته شده است. بررسی ها نشان می دهد اندرزهای اردشیر ساسانی بخش قابل توجهی از محتوای قابوسنامه را شامل می شود. البته تعالیم اسلامی، تجربیات خود عنصرالمعالی و دیگر اندرزهای ایرانیان باستان نیز در نگارش قابوسنامه مورد استفاده قرار گرفته است.
The Sasanid Ardeshir's Advices were so valuable in terms of training that besides much usage and application in Sasanid period, they were considered as a prism for commanders and a rich source for literature and ethic authors in Islamic period. Qabous-nameh is considered of written advices in fifth Hijri century. Various training subjects of Qabous-nameh represent that Unsur al-Maʿali has utilized numerous sources in writing it; therefore, it needs to be surveyed to retrieve the Sasanid Ardeshir's Advicesin the work. The importance of retrieving Ardeshir's advices in Qabous-nameh, is to express the process which the mottos of Sasanid period mixed with Islamic Learnings in lslamic primary centuries about training matters and were made some works under the situations that they were used to educate children and teens until recent centuries. According to the process, this question is proposed how and where Ardeshir's advices have been used in Qabous-nameh? In this writing, Ardeshir's advices have been specified based on three parts of practical motto in Qabous-nameh. The article has been written historically by analyzing and comparing Ardeshir's advices and available mottos in Qabous-nameh. The surveys show that the Sasanid Ardeshir's Advicesinclude much part of Qabous-nameh content. Of course, it has also been used Islamic teachings, Unsur al-Maʿali experiences and other advices of ancient Iranians in writing Qabous-nameh
خلاصه ماشینی:
بازنمایی اندرزهاي اردشیر ساسانی در قابوسنامه (براساس مراحل سهگانۀ حکمت عملی) عبدالله صفرزائی 1 محمدتقی ایمانپور 2 چكيده اندرزها و حکمتهای اردشیر ساسانی ازلحاظ تربیتی چنان ارزشمند بود که علاوهبر کاربرد و استفادۀ فراوان در دورۀ ساسانی، در دورۀ اسلامی نیز بهمنزلۀ منشوری برای فرمانروایان و منبعی غنی برای نویسندگان ادب و اخلاق و تاریخ بهشمار میرفت.
ازاینرو، مسئلۀ اصلی نوشتۀ حاضر بازنمایی اندرزهای اردشیر در قابوسنامه است که برمبنای مراحل سهگانۀ حکمت عملی (تهذیب نفس، تدبیر منزل، و سیاست مُدُن) مشخص شده است.
با انتخاب این چهارچوب برای پژوهشِ حاضر، درابتدا اندرزهای اردشیر و قابوسنامه، در دو عنوان جداگانه، بهاختصار در سه بخش تهذیب اخلاق و تدبیر منزل و سیاست مدن معرفی شده و درپایان با تفصیل بیشتری در هریک از مراحل سهگانه اندرزهای اردشیر در قابوسنامه بازنمایی شده است.
آثار دیگر اردشیر ساسانی مانند کارنامۀ اردشیر، نامهها، خطابهها، و توقیعات وی نیز حاوی اندرزهایی بوده که در برخی منابع دورۀ اسلامی از آنها و مضامین اندرزهایشان یاد شده است (مسعودی 1948: ج1، 244 - 246).
بهجز بابهای نخست قابوسنامه که در آنها به توحید، نبوت، و ارکان دین اسلام پرداخته شده است و بعضی از بابهایی که حاصل تجربۀ زندگانی وی است و در آنها به تفریحات و بهخصوص پیشهها توصیه کرده است، بابهای دیگر قابوسنامه با موضوعات مراحل سهگانۀ حکمت عملی مطابقت دارد.
3. 4 جستوجو در بخش سیاست مُدن ازآنجاکه محتوای اصلی اندرزهای اردشیر ساسانی موضوعات سیاسی بوده است، این اندرزها در بخش سیاست مدن در مقیاس گستردهتری در قابوسنامه اقتباس شده است.