چکیده:
تغییر بنیادین در مفهوم امنیت و حرکت آن بهسوی جنبههای کمتر نظامی در کنار جهانیشدن و تشدید وابستگی متقابل میان کشورها باعث شده است تا کشورهای در تعیین اولویتها و ابزارهای سیاست خارجی خود به مولفه اقتصاد توجهی ویژه کنند. در کنار آن، افزایش نقش مولفههای معیشتی در تعیین مبانی مشروعیتی نظامهای سیاسی و تقویت روندهای منطقهگرایانه نیز باعث شده تا دیپلماسی اقتصادی در سطوح منطقهای دارای اهمیت شود. این مقاله با مفروض گرفتن اهمیت دیپلماسی اقتصادی در چارچوب سیاستگذاری خارجی ایران بر آن است تا موانع تحقق و کارآمدی این ابزار را در منطقه استراتژیک خاورمیانه واکاوی کند. پژوهش حاضر با طرح این پرسش که چالشهای پیش روی دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه کداماند؟ با اتکا بر روش توصیفی-تبیینی و در قالب فرضیه معتقد است که دیپلماسی اقتصادی ایران در منطقه خاورمیانه با چالشهای متعددی در سه سطح ملی، منطقهای و جهانی روبروست. یافتههای این پژوهش نشان میدهند که عواملی همچون فقدان تعریف روشن از مفهوم، الگوهای متفاوت و مبهم توسعه، عدم تعیین کارگزار اصلی در این حوزه، تسلط نگاه امنیتی- نظامی بر سیاست خارجی در سطح ملی، محیط امنیتی خاورمیانه، اقتصادهای مشابه و نه مکمل، ضعف چندجانبهگرایی اقتصادی و مبادلات اقتصادی فرامنطقهای در سطح منطقهای و درنهایت مداخلات قدرتهای فرامنطقهای در ترتیبات منطقهای و پیامدهای بحرانهای اقتصادی بینالمللی در سطح جهانی مهمترین چالشهای دیپلماسی اقتصادی ایران در منطقه خاورمیانه به شمار میروند.
Fundamental change in security concept and its concentration on non-military dimension in addition to globalization and promotion of interdependence between countries have some consequences such as economic importance in foreign policy and its impact on priorities and instruments of foreign policy. In addition, some other factors like livelihood factors as base of legitimate foundations of political systems and regionalism trends have helped to focus on economic diplomacy in the region. This article with assumption of economic diplomacy importance is seek to analysis challenges and obstacles of this diplomacy in the middle east. The question is what challenges are before I.R of Iran s economic diplomacy? As a hypothesis and rely on descriptive- explanative method, this article argues Iran economic diplomacy in the middle east is encounter some multiple challenges in national, regional and global level. Findings of the article shows these challenges in national level are lack of visible definition from the concept, different and invisible models of development, lack of main and single agency, security-military view dominance on foreign policy, securitization milieu of middle east, similar economies not complementary, multilateralism weakness in regional level and finally great powers interventions in the regional and consequences of global economic crisis are main challenges in global level.
خلاصه ماشینی:
چالش ها و موانع دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه فریبرز ارغوانی پیرسلامی *و محدثه اسمعیلی ** تاریخ دریافت : ١٣٩٦/١٢/٥ تاریخ پذیرش : ١٣٩٧/٥/٣ افزایش نقش مؤلفه های معیشتی در تعیین مبانی مشروعیتی نظام های سیاسی و تقویت روندهای منطقه گرایانه و در کنار آن تغییر بنیادین در مفهوم امنیت و تشدید وابستگی متقابل میان کشورها باعث شده است تا دیپلماسی اقتصادی در سطوح منطقه ای و جهانی از اهمیت برخوردار شود.
برخی از این پژوهش ها تلاش خود را صرفا بر مفهوم شناسی دیپلماسی اقتصادی استوار کرده اند (برژیک ، ١٣٩٤؛ سمیعی نسب ، ١٣٩٤؛ ٢٠٠٧ ,Bayne and Woolcock ;٢٠١٣ ,Rana)، برخی دیگر نیز این مفهوم را درخصوص اهمیت آن برای سیاست خارجی ایران مدنظر قرار داده اند (موسوی شفایی و ایمانی ، ١٣٩٦؛ صبوری و صالحیان ، ١٣٩٦؛ دهقانی فیروزآبادی و صالحی ، ١٣٩١؛ طباطبایی ، ١٣٨٨) و درنهایت تعدادی دیگر به طور خاص بر مناطق و جایگاه آنها در این حوزه از دیپلماسی توجه داشته اند (٢٠٠٥ ,Rashid؛ موسوی شفایی و همکاران ، ١٣٩٥؛ دامن پاک جامی ؛ ١٣٨٨؛ رشنو، ١٣٩٢).