چکیده:
تفسیر براساس مقتضیات زمان و مکان، آن هم به صورت معتبر و با رعایت ضوابط ومصون ماندن از افتادن در تفسیر به رای وبرداشت های خطا کارانه، از ضروری ترین فرآیندها برای پاسخگویی به نیازهای انسان های معاصر است. بررسی ابعاد مقتضیات زمان، توجه به اصول ومبانی تفسیر براساس اقتضای زمان (عدم تحریف قرآن،الهی بودن الفاظ قرآن ،حجیت ظواهر قرآن ،جاودانگی قرآن و...) و رعایت قواعد و ضوابط آن (عدم مخالفت با سنت قطعی وحکم عقل قطعی ومطالب قطعی علوم تجربی و ...)، و راهکارهایی چون: بطن پژوهی با توجه به دیدگاههای مختلف به ویژه بر اساس دیدگاه آیت الله معرفت در بطن گیری از آیات، نسخ پژوهی با تکیه بر نسخ مشروط و تدریجی و تمهیدی، نظریه منطقة الفراغ شهید صدر، توجه به تفسیر موضوعی (درون قرآنی، برون قرآنی ومیان رشتهای)، نظریهپردازیهای شهید مطهری،عقل تشریعی،مرجعیت علمی اهل بیتb، امام خمینیe وتوجه به اجتهاد پویا و نقش زمان و مکان در اجتهاد، نقش عرف در تفسیر روزآمد، ابتناء علوم انسانی بر قرآن، رویکردهای علمی و اجتماعی ، از جمله راهکارهای تفسیر بر اساس مقتضیات زمان و مکان معتبر است. این نوشتار در صدد پاسخ به این پرسش است که اصول و راهکارهای تفسیر قرآن براساس نیازهای زمان کدامند؟ روش تحقیق به صورت کتابخانهای و با رویکرد اسنادی اما تحلیلی و بنیادی مبتنی بر استخراج دستاوردهای کاربردی است.
خلاصه ماشینی:
)، و راهکارهایی چون: بطن پژوهی با توجه به دیدگاههای مختلف به ویژه بر اساس دیدگاه آیت الله معرفت در بطن گیری از آیات، نسخ پژوهی با تکیه بر نسخ مشروط و تدریجی و تمهیدی، نظریه منطقة الفراغ شهید صدر، توجه به تفسیر موضوعی (درون قرآنی، برون قرآنی ومیان رشتهای)، نظریهپردازیهای شهید مطهری،عقل تشریعی،مرجعیت علمی اهل بیت(، امام خمینی( وتوجه به اجتهاد پویا و نقش زمان و مکان در اجتهاد، نقش عرف در تفسیر روزآمد، ابتناء علوم انسانی بر قرآن، رویکردهای علمی و اجتماعی ، از جمله راهکارهای تفسیر بر اساس مقتضیات زمان و مکان معتبر است.
در قسمت هایی از کتابهایی مانند: تفسیر و مفسران، مرحوم آیت الله محمد هادی معرفت، و در کتاب ارزشمند آرای متفکّران معاصر قرآنی جلد دوم و منطق تفسیر قرآن از آثار دکتر محمد علی رضایی اصفهانی، آشنایى با تاریخ تفسیر و مفسران تألیف دکترحسین علوی مهر، مبانى و روشهاى تفسیرى دکتر محمد کاظم شاکر، اتجاهات التفسیر فی العصر الحدیث عبدالمجید عبد السلام محتسب و اتجاهات التفسیر فی العصر الحدیث عبدالقادر نیز مطالبی درباره تفسیر بر اساس زمان و شرایط روز یافت میشود (ر.
هر چند که این نظریه مربوط به فقه است، لیکن در مباحث قرآنی به ویژه آیاتالاحکام راهگشا است و میتواند پاسخی برای مهمترین پرسش عصر ما در مورد قرآن باشد که قرآن چگونه پاسخگوی نیازهای انسان معاصر است؟ چنان که امام خمینی( در پیامی به مجمع تشخیص مصلحت نظام بیان داشته است: «یکى از مسائل بسیار مهم در دنیاى پر آشوب کنونى نقش زمان و مکان در اجتهاد و نوع تصمیمگیریها است» (همان، 21/ 217).